کتابی که مورد توجه رهبر انقلاب قرار گرفت
بحران جاری در منطقه غرب آسیا و بالاخص فلسطین ریشه در وقایعی دارد که بیش از 100 سال پیش در این منطقه به وقوع پیوسته است؛ از همین جهت رهبر انقلاب کتابی را معرفی کرده‌اند که به شناخت علل و عوامل این ریشه کمک می‌کند.
فارس پلاس؛ خط رهبری – روز یکشنبه ۲۴ دی ۱۳۹۶ در بیت رهبری محفلی با حضور با اساتید و پژوهشگران تاریخ برگزار شد. رهبر انقلاب طی گفتگویی با «موسی نجفی» استاد برجسته اندیشه سیاسی و تاریخ‌پژوه شناخته شده‌ی کشورمان به کتابی در زمینه‌ی تحولات تاریخی منطقه‌ی غرب آسیا و نقش‌آفرینی‌های قدرت‌های غربی در تحولات تاریخی این منطقه اشاره کرده بودند: صلحی که همه صلح‌ها را بر باد داد
نجفی این اشاره‌ی رهبر انقلاب را اینگونه روایت کرده است: «از نکات جالب این جلسه به روز بودن ایشان در زمینه فرهنگ و مطالعه کتاب است… ایشان کتابی را مطالعه کرده بودند که راجع به سقوط امپراطوری عثمانی بود و سوال کردند شما کتاب «صلحی که همه صلح ها را بر باد داد» را خوانده اید؟ جواب ما منفی بود! چون از چاپ کتاب زمان اندکی نگذشته و به اصطلاح تازه از تنور در آمده.»
«خط رهبری» در این مطلب به معرفی این کتاب، نویسنده و مرور اجمالی محتوای آن می‌پردازد.
کتابی که رهبر انقلاب به تاریخ پژوهان توصیه کردند
نویسنده کتاب کیست؟
دیوید فرامکین (David Fromkin) نویسنده کتاب صلحی که همه صلح ها را بر باد داد ( A Peace to End All Peace) است. اولین چاپ این کتاب به فارسی در سال ۱۳۹۶ و با ترجمه‌ی حسن افشار بود. «دیوید فرامکین» نویسنده، حقوق‌دان و تاریخ‌نگار آمریکایی سال ۱۹۳۲ میلادی در خانواده‌ای یهودی به دنیا آمد.
او از فعالان حزب دموکرات آمریکا و از مشاوران سیاسی حزب محسوب می‌شد. بخش اعظم فعالیت سیاسی او در حزب دموکرات در بخش‌های حقوقی و مشاوره‌ی سیاسی بوده است. فرامکین در زمان دخالت نظامی ارتش آمریکا و ناتو در کوزوو از مشاوران و حامیان دخالت نظامی آمریکا بوده است.
این کتاب جایزه‌های ادبی و علمی فراوانی برای نویسنده به ارمغان آورد و چنان که ذکر شد از اصلی‌ترین عوامل شهرت او در عرصه‌ی تاریخ معاصر بود.
معرفی اجمالی صلحی که همه‌ی صلح‌ها را بر باد داد
فروپاشی امپراطوری عثمانی و شکل‌گیری آنچه غربی‌ها خاورمیانه معاصر می دانند در اصل در سال ۱۹۸۹ میلادی دنبال شده است. کتاب، چنان که از عنوان آن پیداست به روایت تاریخیِ جنگ جهانی اول و خصوصا سالهای ۱۹۱۴ تا ۱۹۲۲ می‌پردازد. البته کتاب روایت حوادث را از مدتی قبل از آغاز جنگ شروع می‌کند و خصوصا از سالهای ۱۹۱۲ به بعد را به موشکافی کرده تا مشخص شود که چگونه ابرقدرت‌های آن دوران یعنی انگلیس، فرانسه، روسیه، آلمان، عثمانی و بعدتر آمریکا وارد جنگی شدند که بعدها جنگ جهانی اول نامیده شد.
نویسنده در این کتاب نشان می‌دهد که تحولات فراوانی که در این سالها رخ داد باعث شد که در نهایت امپراطوری عثمانی اصلی‌ترین قربانی جنگ جهانی اول شود و دیگر ابرقدرتها در نزاعی بر سر منافع و غنائم جنگ، مناطق تحت سیطره‌ی عثمانی را به گونه‌ای تقسیم کنند که بخش قابل توجه کشورهای امروزین منطقه‌ی غرب آسیا از آن سر برآورند.
کتاب در یک نگاه اجمالی مجموعه‌ای مفصل در انگلیسی ۶۳۵ صفحه در قطع رقعی و در فارسی ۶۱۳ صفحه در قطع وزیری از گزارش‌های تاریخی با قلمی جذاب و تاریخ‌نگاری مستند است. در سبک نگارش، نویسنده تلاش کرده است تا از خشک بودن تاریخ بکاهد و به حالت داستان‌وار نزدیک شود.
به لحاظ فصل‌بندی کتاب دوازده بخش دارد که هر بخش از چندین فصل کوتاه تشکیل شده است. در مجموع کتاب شامل ۶۱ فصل به این شرح است:
بخش اول:
کتاب با عنوان "در چهار راه تاریخ" به حوادث قبل از جنگ در منطقه می‌پردازد. در این بخش که از ۷ فصل تشکیل شده است نشان داده می‌شود که کشورهای اروپایی هر یک در فکر چه نقشه‌ای بودند و برای دست‌یابی به چه اهدافی تلاش می‌کردند. وضعیت غرب آسیا پیش از آغاز جنگ جهانی اول تصویر می‌شود و با چند نقشه‌ی جغرافیایی تصویر ذهنی خوانندگان از اوضاع آن زمان از این بخش دنیا بهتر شکل می‌گیرد. نویسنده به اوضاع داخلی ابرقدرت‌های آن زمان خصوصا عثمانی، انگلستان و آلمان هم می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه رهبران این کشورها در تلاش بودند که به جنگ کشیده نشوند و چه گونه تصور می‌کردند که جنگی در حال آغاز آن هستند درگیری‌ای کوتاه مدت خواهد بود که منافعی بلندمدت در پی دارد.
بخش دوم: این بخش روایتی دقیق و جذاب از سازماندهی جنگی انگلستان و نقشه‌های انگلیس برای تسلط بر غرب آسیا بعد از سقوط عثمانی به خوانندگان ارائه می‌کند.
بخش سوم: این بخش به لحاظ تعداد فصول طولانی‌ترین بخش کتاب است و به حوادث اولیه‌ی جنگ و چگونگی ورود عثمانی به جنگ و نحوه‌ی حمله‌ی انگلیسی به تنگه ی داردانل و نیز نحوه‌ی ورود روسیه به خاک عثمانی می‌پردازد. در این بخش مشخص می‌شود که اختلافات داخلی هر یک از ابرقدرتها در مورد تعیین اهداف خود از جنگ چگونه حل و فصل شده است و در نهایت هدف و خواسته‌ی هر یک از کشورهای دخیل در جنگ علیه عثمانی چه بوده است.
گزارشات کتاب در این بخش و بخش‌های بعدی به صورت مستند نشان می‌دهد که این سران عربی به خصوص سران خاندان آل سعود کاملا وابسته به انگلیس بوده و حتی به صورت ماهیانه از انگلیس پول دریافت می‌کردند و منافع و خواسته‌های مردم عرب را در ازای پول با انگلستان معامله می‌کرده‌اند. همچنین در این بخش از وعده‌هایی که انگلیس به عرب‌ها و نیز به دیگر کشورهای اروپایی در باب نحوه‌ی تقسیم سرزمین‌های عثمانی می‌دهد سخن به میان می‌آید.
نکته‌ی قابل توجه این است که انگلستان با استفاده از دیپلماسی مخفی آن زمان و با خدعه و نیرنگ و خیانت‌های کاملا آشکار، وعده‌هایی ناهمگون و ناسازگار را به اشخاص مختلف و رهبران متفاوت می‌دهد و در این بخش مشخص می‌شود که رهبران انگلیس و سایر کشورهای اروپایی از ابتدا قصد عمل به تعهدات خود را نداشتند و در شرایط جنگی در ازای تامین منافع خود تعهداتی می‌سپردند با این امید که اوضاع به گونه‌ای تغییر کند که نیازی به عمل به تعهدات خودشان نباشد.
بخش چهارم: در این بخش به تلاش‌های انگلیس و متفقین آن در پشت جبهه‌ی عثمانی و به قیام عربهای سرزمین‌های عثمانی پرداخته می‌شود.
بخش پنجم: این بخش به سقوط دولت‌ها در جبهه‌ی متفقین می‌پردازد. شکست‌های اولیه غربی‌ها در براندازی عثمانی و طولانی شدن جنگ باعث شد که دولت‌های انگلیس و فرانسه دچار تزلزل داخلی و سپس سقوط شوند. به این معنا که هم در فرانسه نخست وزیر دیگر قادر به تداوم دولت خود نبود و مجبور به کناره‌گیری شد و هم در انگلستان امکان تداوم دولتی که شکست‌های متعددی از جمله در داردانل و گالیپولی خورده بود وجود نداشت. از این رو دولت‌های این کشورها تغییر کردند و سیاستمدارانی جدید بر سر کار آمدند که البته در نقشه‌ی براندازی عثمانی فقط تغییری در راهبردها ایجاد می‌کرد.
بخش ششم: در این بخش علاوه بر توضیح نحوه‌ی ورود آمریکا به جنگ جهانی اول، به رابطه‌ی صهیونیست‌ها و جنبش صهیونیستی با سران کشورهای مختلف درگیر جنگ می‌پردازد. این بخش که "دنیاهای تازه و ارض‌های موعود" نام دارد، در کنار تحلیل چگونگی ورود آمریکا به جنگ و خواسته‌های رهبران آمریکا از جنگ جهانی اول، گزارشی یک سویه از فعالیت‌های صهیونیست‌ها و اثر آنها در جنگ جهانی اول و خصوصا نفوذ آنها در دولت جدید انگلستان به نخست‌وزیر لوید جرج است. چنان که در معرفی نویسنده ذکر شد، او خود یهودی با گرایش صهیونیستی است و از این رو تعجبی ندارد که در بخش مربوط به فعالیت‌های صهیونیست‌ها، کتاب از گزارش‌های دقیق و تاریخی و تحلیل‌های صریح و روشن خود فاصله می‌گیرد و به داستان‌گویی یکجانبه به نفع صهیونیست‌ها تبدیل می‌شود. در این بخش به عوامل دخیل در شکل‌گیری اعلامیه‌ی بالفور که اثری جدی در اشغال فلسطین و تشکیل رژیم صیهونیستی در دهه‌های بعدی داشت پرداخته می‌شود.
بخش هفتم: در این بخش با گزارشات تاریخی فراوان نشان داده می‌شود که چگونه «آلِنبِی» ژنرال ارتش انگلیسی توانست بیت المقدس و دمشق را فتح کند و چرا عثمانی نتوانست در این بخش‌ها در برابر حملات انگلستان و متحدانش مقاومت کند.
بخش هشتم: عنوان این بخش غنائم جنگی است که به اختلافات انگلستان و فرانسه و سایر متحدان کوچک آنها از جمله یونان و بلغارستان و … در تقسیم منافع جنگ و سلطه بر سرزمین‌های عثمانی می‌پردازد.
بخش نهم: این بخش به تلاش‌های سال ۱۹۱۸ و ۱۹۱۹ برای تحمیل پیمان صلح بر عثمانی شکست خورده در جنگ می‌پردازد.
بخش دهم: این بخش به سالهای بعد از ۱۹۱۹ می‌پردازد. جنگ جهانی در سال ۱۹۱۸ در ظاهر پایان یافته بود و کنفرانس صلح نیز در سال ۱۹۱۹ در ظاهر تکیلف جنگ و غنائم را تعیین کرده بود، اما به تعبیر نویسنده کتاب، تازه اول گرفتاری بود. درگیری‌ها و نابسامانی‌ها و حتی جنگ باقی‌مانده‌ی امپراطوری عثمانی هنوز ادامه داشت و از این جهت نویسنده در این بخش هر فصل را به یک کشور از کشورهای جدید غرب آسیا اختصاص داده است تا نقشه‌های فاتحان جنگ یعنی انگلستان و فرانسه برای هر کشور را بیان کند. این بخش به لحاظ حجم دومین بخش طولانی کتاب است که در فصل‌های مختلف به این کشورها می‌پردازد: مصر، افغانستان، عربستان، ترکیه، سوریه و لبنان، اردن، فلسطین، عراق و در نهایت ایران.
بخش یازدهم: این بخش به روسیه و تحولات آن در حین جنگ جهانی و بعد از سقوط تزارها می‌پردازد.
بخش دوازدهم: بخش پایانی کتاب به آخرین تحولات سالهای بعد از جنگ یعنی تحولات سالهای ۱۹۲۱ و ۱۹۲۲ می‌پردازد. در این سالها ترکیه‌ی جدید که جانشین عثمانی شده است به رهبری مصطفی کمال (آتاتورک بعدی) از ضعف و انحلال ارتش‌های متفقین استفاده می‌کند و با حملاتی به یونان بخش‌های اشغال شده‌ی غربی خود مانند ازمیر و ترکیه‌ی اروپایی و … را باز پس می‌گیرد.
این بخش همچنین به تلاش‌های انگلستان برای تثبیت جایگاه صهیونیست‌ها در فلسطین می‌پردازد و در نهایت نشان می‌دهد که در سال ۱۹۲۲ چگونه «صلحی که همه‌ی صلح‌ها را بر باد داد» شکل گرفت و غرب آسیا (به تعبیر غربی‌ها: خاورمیانه) چگونه به کلیت شکل امروزینش درآمد که خود عامل اصلی جنگ و ناآرامی در منطقه است.
نکته پایانی
نکته‌ای که درباره‌ی این کتاب باید به آن توجه داشت این است که طبیعتا اشاره‌ی رهبر انقلاب به این کتاب را نمی‌توان به معنای تایید همه محتوای آن دانست. و البته این کتاب از جمله کتابهای توصیه شده ایشان به عموم جهت مطالعه نیست بلکه به نظر می‌رسد در مطالعه‌ی آن بیشتر مخاطب خاص و نخبگانی مدنظر بوده است.
از جهت محتوایی می‌توان تاحدودی ردپای غرض‌ورزی نویسنده با فلسطینیان و حمایت او از صهیونیست‌ها را نیز در کتاب مشاهده کرد. در مواردی مخفی کردن نیات شوم و اهداف پلید و دسیسه‌های سران کشورهای قدرتمند هم در کتاب دیده می‌شود. اما لازم به ذکر است، نویسنده برای مخفی کردن جنایات و بی‌رحمی‌ها، ساده‌لوحی‌ها و حماقت‌ها و حتی دسیسه‌ها و دروغ‌گویی‌ها سران این کشورها و یا دیگر سرمداران دخیل در اوضاع فعلیِ غرب آسیا تلاشی نکرده است.
پایان پیام/.