اطلاع‌رسانی غیرمستقیم؛ شیوه رایج بی‌بی‌سی فارسی
بی‌بی‌سی در حقیقت یک اتاق فکر است که از قدرت رسانه به خوبی بهره می‌برد و با ترکیب بخشی از راست و دروغ و تکنیک‌های پیشرفته‌ای که ما از آنها غافل هستیم ایفای نقش می‌کند.
فارس‌پلاس؛ دیگر رسانه‌ها- در برنامه زنده «امواج شبهه» شبکه رادیویی گفت‌وگو با حضور دکتر علیرضا چابکرو (کارشناس مسائل رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه) ، دکتر محمدرضا یاسینی(کارشناس مسائل سیاسی و رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه) و در گفت‌وگوی تلفنی با دکتر سینا قربانی(کارشناس مسائل رسانه) به این موضوع که «چرا BBC فارسی حرف می‌زند؟» پرداخته شد.
بی‌بی‌سی به دنبال مدیریت افکار عمومی در ایران
دکتر محمدرضا یاسینی (کارشناس مسائل سیاسی و رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه) در پاسخ به سؤال کارشناس مجری برنامه درباره سیاست لندن در خصوص تشکیل رسانه‌های فارسی زبان گفت: پیش از آن که روش و شیوه دیپلماسی عمومی تغییر کند و به سبک امروزی در بیاید با نظاره بر نیمه دوم قرن ۱۹ و نیمه اول قرن ۲۰ در می‌یابیم که انگلیس از طریق ارتباط گیری چهره به چهره و کلامی از طریق کنسولگری و نماینده‌ها در اقصی‌نقاط ایران سعی در برقراری ارتباط با مردم و آحاد افراد جامعه داشتند، پس از نیمه دوم قرن ۲۰ که دیپلماسی عمومی عوض شد شیوه کار انگلیس نیز با راه‌اندازی رادیو بی‌بی‌سی در سال ۲۰۱۹ تغییر کرد و از این طریق اقدام به ارتباط‌گیری با ایران کردند.
وی ضمن اشاره به این موضوع که در حقیقت هدف انگلیس از فارسی صحبت کردن در این شبکه، مدیریت افکار عمومی ایران است، عنوان کرد: در زمستان سال ۱۳۸۷ بحث راه‌اندازی شبکه تلویزیونی بی‌بی‌سی مطرح شد درست ۶ ماه مانده به انتخابات سال ۸۸ در همین زمان بود که دست اندرکاران و مدیران این شبکه با بررسی سایر شبکه‌های لس‌آنجلس دریافتند این شبکه‌ها در جذب مخاطب دچار انحراف شده و اخبار را به صورت تک بعدی و خارج از ابعاد رسانه‌ای عنوان می‌کنند که موجب ریزش مخاطبین این برنامه‌ها شده بود بنابراین مسؤولان ارشد این شبکه درصدد برآمدند تا بتوانند این مخاطبان را جذب کنند و با ظاهری دموکراتیک نمایش درستی از رسانه داشته باشند.
بی‌بی‌سی شبکه‌ای مستقل یا وابسته؟
دکتر علیرضا چابکرو (کارشناس مسائل رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه) با اشاره به این موضوع که صحبت از استقلال این رسانه‌ها کاملا بی‌اساس است، گفت: اگر تاریخ رسانه‌ها در اروپا به خصوص بریتانیا را بررسی کنید خواهید دید از اواخر قرن ۱۸ و ۱۹ یکی از محورهای اساسی اعمال قدرت بریتانیا در سرزمین‌های استعماری رسانه بود که با رویترز آغاز و زمانی که تلگراف به روزنامه تبدیل شد و به رسانه‌های شنیداری و دیداری مبدل شد انگلیس به دنبال تدارک سازمانی خاصی بود.
وی در ادامه افزود: سازمان بی‌بی‌سی یکی از بزرگترین و عظیم‌ترین سازمان‌های رسانه‌ای دنیا است و تجربه‌ای بیش از یک قرن و نیم پشت این سازمان است، ما در روند این سازمان تغییرات مستقیمی همراه با تغییرات جهانی و مخاطبین این سازمان می‌بینیم بنابراین نمی‌توان اذعان کرد که بی‌بی‌سی مجموعه‌ای مستقل از دولت و حکومت است چرا که این شبکه حتی از نظر سازمانی نیز زیر نظر مجموعه پادشاهی و ملکه است.
چابکرو خاطرنشان کرد: پوشش مراسم تاجگذاری توسط این رسانه زمانی که زیر مجموعه پادشاهی است عجیب نخواهد بود و جزء وظایف این رسانه تلقی می‌شود.
این کارشناس مسائل رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه گفت: با تغییر رسانه‌ها از حالت شنیداری به دیداری و دنیای سایبر، بی‌بی‌سی نیز تغییراتی را ضمن حفظ عنوان خود متحمل شد. نباید پنداشت که بی‌بی‌سی سازمانی تنها است بلکه گروه و تیمی از سازماندهی رسانه‌ها را شامل می‌شود همانند اینترنشنال را می‌توان کپی بی‌بی‌سی خواند.
وی با تاکید بر این که این رسانه‌ها از امتیاز آینده پژوهی بهره‌مند هستند و به خوبی آگاهند که در یک دهه آینده چه اتفاقی در دنیای رسانه رخ خواهد داد، افزود: در این شرایط سازمان خود را انعطاف‌پذیر می‌کنند.
بی‌بی‌سی شبکه‌ای ساختارساز
این کارشناس مسائل رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه گفت: حتی ساختار الجزیره قطر نیز از بی‌بی‌سی گرفته شده است، در حقیقت بی‌بی‌سی ساختارساز است و مجموعه‌ای که ساختار ساز باشد پشت خود گروهی از تحلیلگران سیاسی، جنگ روانی و تاریخی تولیدات را حمایت می‌کنند.
چابکرو گفت: سیاست انگلیس در راستای از بین بردن نظام جمهوری اسلامی ایران است از همین رو این رسانه‌ها می‌بایست سیاست‌‌هایی را در نظر بگیردند تا از آن طریق بتواند اهداف دولت انگلیس را پیاده کنند به همین دلیل می‌بینیم بین سیاست بی‌بی‌سی فارسی و سیاست رسمی بی‌بی‌سی انگلیسی تفاوت وجود دارد.
وی در ادامه عنوان کرد: از بی‌بی‌سی انگلیسی با نام بی‌بی‌سی جهانی نیز یاد می‌کنند بی‌بی‌سی فارسی همانند شعبه‌ای از مجموعه ضد انقلاب بی‌بی‌سی انگلیسی در لندن است. بی‌بی‌سی این را به خوبی می‌داند که از طریق اعمال نفوذ بر رسانه‌های دیگر می‌تواند خط دهی کند و این خط دهی را نیز به مطبوعات بکشاند چرا که می‌داند چگونه راهبری را انجام دهد.
شبکه‌های اجتماعی زمین بازی بی‌بی‌سی فارسی
کارشناس مسائل رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه گفت: این سازمان با ایجاد بی‌بی‌سی فارسی و گسترش آن به رادیو و تلویزیون در طرح بعدی خود ورود به شبکه‌های اجتماعی را چیده بود چرا که در این شبکه‌ها می‌تواند مخاطب خود را انتخاب کند و جامعه هدف خود را توسط داده کاوی به طور دقیق تحلیل کند.
چابکرو در ادامه افزود: همچنین می‌تواند در این شبکه‌ها ضریب نفوذ خود را بالا ببرد چرا که می‌تواند به صورت شبکه‌ای کار کند به همین دلیل است که می‌بینیم بی‌بی‌سی در اینستاگرام قوی‌تر از سایر شبکه‌ها ایفای نقش می‌کند چون از تصویر و رسانه‌های مختلف به صورت چند رسانه‌ای بهره می‌برد.
یاسینی در ادامه افزود: مصادیق بارزی مبنی بر عدم استقلال این رسانه ها وجود دارد نظیر پوشش رسانه‌ای مرگ ملکه و یا تاج گذاری چارلز سوم که نشان‌دهنده وابستگی این رسانه‌ها به حکومت پادشاهی است که دقیقا سیاست های کلان حکومت پادشاهی را پیگیری می‌کنند.
منافع انگلستان از فارسی فکر کردن در ایران براساس کدام برنامه‌ها تأمین می‌شود؟!
این کارشناس مسائل رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه گفت: سابقه حضور انگلیس به حدود دو قرن قبل برمی‌گردد زمانی که هنوز در ایران نفت یافت نشده بود، ایران را سپر بلای هند قرار دادند و سیاست آن ها در آن بازه زمانی این بود که ایران را عقب افتاده نگهدارند تا بتوانند از استعمار هند بهره کامل را ببرند، پس از اکتشاف نفت در ایران سیاست انگلیس تغییر کرد چرا که ایران در آن زمان منبعی سرشار از درآمد بود و می توانستند از این طریق درآمد های زیادی را کسب کنند پس از آن به دنبال برداشت نفت بودند تا این که در ۲۹ اسفند توسط دکتر مصدق نفت ملی اعلام شد و سیاست گذاری انگلیسی‌ها مبنی بر درآمدزایی از ایران به بن‌بست خورد.
وی خاطرنشان کرد: ایران به لحاظ ژئوپلتیک در نقطه‌ای قرار دارد که بلوک شرق و غرب در هر دوره‌ای خواهان آن بودند، پس از انقلاب داستان مقداری متفاوت‌تر شد و بحث استعمار و بهره‌گیری تغییر کرد و بیشتر به دنبال عدم نفوذ جریان انقلاب اسلامی به کشورهای منطقه و کل دنیا بودند و تمام تلاش‌شان این بود که انقلاب اسلامی را در همین محدوده جمهوری اسلامی فعلی نگهدارند و اجازه توسعه به آن ندهند چرا که ارکان قدرت‌شان در تمام دنیا متزلزل می‌شد بنابراین پس از انقلاب سیاست‌ها و راهبردها متفاوت شد و بیشتر به دنبال آن بودند که از نفوذ جمهوری اسلامی به اقصی‌نقاط دنیا جلوگیری کنند.
یاسینی در ادامه گفت: زمانی که متوجه شدند نمی‌توانند از نفوذ جمهوری اسلامی جلوگیری کنند از تاکتیک‌ها و راهبردهای مختلفی نظیر جنگ‌های ترکیبی و شناختی و غلبه بر افکار عمومی بهره بردند و از این طریق می‌خواستند تا مدیریت افکار عمومی مردم در داخل را به دست بگیرند و مردم را در مقابل نظام و حکومت قرار دهند.
راهبردی ثابت با تاکتیک‌هایی متفاوت
چابکرو در ادامه با تاکید بر این که بی‌بی‌سی یک رسانه نیست، گفت: این جمله یادآور کودتای ۱۳۳۲ است و بی‌بی‌سی را با رسانه‌های مکتوب نباید یکسان در نظر گرفت، بی‌بی‌سی به خوبی می‌تواند موج آفرینی و موج سواری کند و آن را باید در رده MI5 و MI4 و MI6 دید.
وی افزود: اگر نگاه گذرایی بر اینستاگرام بی‌بی‌سی بیاندازید خواهید دید که بر نکات منفی تمرکز کرده چرا که نسبت به این موضوع آگاه است که چگونه به جامعه دید منفی‌ای نسبت به وقایع رخ داده بدهد چراکه زمینه روانشناسی قوی‌ای را دنبال می‌کند و به دنبال از بین بردن امیدآفرینی است، بی‌بی‌سی رسانه‌ای است که واژه می‌سازد و به موقع از جمله‌ها استفاده می‌کند و اکثرا روی موج سوار می‌شود به عنوان مثال مسأله‌ای مانند المپیک را در رسانه می‌چرخاند و از دیدی منفی به آن نگاه می‌کند و به راحتی نیز خود را عقب می‌کشد و صرفا خود را بازگو کننده اخبار می‌داند.
این کارشناس مسائل رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه عنوان کرد: هر جا منافع بریتانیا در میان باشد این رسانه‌ها حاضر هستند و اقدام به واژه آفرینی، بازخوردگیری و برجسته‌سازی می‌کنند، راهبرد بی‌بی‌سی همیشه ثابت بوده در حالی که تاکتیک‌های متغیری را دنبال می‌کند که به آن حالت چند شکلی می‌گویند یعنی خود را از ضربه‌ها جدا می‌کند هرچند بی‌بی‌سی به وضوح ایفای نقش می‌کند اما خارج از نرم سیاست‌های کلی بی‌بی‌سی فعالیت می‌کند که آن نیز به خاطر تأمین مالی است، یکی از فعالیت‌های بی‌بی‌سی القای خط است و از طریق تحریک آمریکایی‌ها برای درگیر شدن با روس‌ها اقدام می‌کند.
وی افزود: بی‌بی‌سی در حقیقت اتاق فکری وابسته به دولت بریتانیا است که از رسانه به خوبی بهره می‌برد، بی‌بی‌سی همیشه به عنوان پیاده نظام حضور داشته و با ترکیب بخشی از راست و دروغ و تکنیک‌های پیشرفته‌ای که ما از آنها غافل هستیم به خوبی ایفای نقش می‌کند.
تکنیک ریلکسیشن چیست؟
چابکرو افزود: به عنوان مثال با استفاده از تکنیک ریلکسیشن ابتدا تنش می‌دهد و شما ناراحت می‌شوید سپس با بیان موضوع جدید شما را ریلکس می‌کند تا از این طریق مخاطبان خود را حفظ کنند اگرچه تنش و آرامش توأمان با هم هستند اما در حقیقت القای مفهوم است و به مرور باعث می‌شود تا مخاطب این دروغ ها را باور کند.
یاسینی در ادامه گفت: اگر بخواهیم این اهداف را دسته بندی کنیم می‌توانیم بگوییم مهم‌ترین هدف این رسانه مشروعیت‌زدایی از نظام است که در ذهن مردم مشروعیت نظام را از بین ببرند و به دنبال تحریک قومیت‌ها و اقلیت‌ها در ایران هستند تا از این طریق آنها را در مقابل حکومت و نظام قرار بدهند.
وی خاطرنشان کرد: در بحث نقض آزادی‌های مدنی و حقوق بشر ویژه فعالیت می‌کنند و ذهن مخاطب را به این سمت می‌برند که نقض حقوق بشر و آزادی‌های مدنی شکل گرفته است و یا تهدیدآمیز خواندن فعالیت‌های هسته‌ای از جمله اهدافی هستند که این رسانه‌ها دنبال می‌کنند.
پیچیدگی در محتوا یکی از رویکردهای بی‌بی‌سی
یاسینی در پاسخ به پرسش چگونگی حفاظت و حراست بی‌بی‌سی از سرمایه هایش در کشورهای هدفی همچون ایران گفت: این شبکه تحت نظر بی‌بی‌سی جهانی آموزش دیده و با این سابقه رسانه‌ای که دارد می‌توان اینگونه اذعان کرد که در اصل افرادی هستند که علاوه بر ارتباط با سرویس‌های جاسوسی، افراد رسانه‌ای بسیار زبده‌ای هستند که تحت نظر بی‌بی‌سی جهانی آموزش دیدند.
این کارشناس مسائل سیاسی و رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه در ادامه افزود: بی‌بی‌سی شیوه های مختلفی دارد یکی از شیوه های رایج این شبکه اطلاع رسانی به صورت غیر مستقیم برخلاف سایر شبکه‌ها است و به صورت غیرمستقیم بیننده را مورد هدف قرار می‌دهد و ناخواسته روی افکار او اثر گذاشته و در زمره مخاطبین این شبکه قرار می‌گیرند.
وی خاطرنشان کرد: مورد دوم پیچیدگی در محتوا و پرهیز از رفتار کلیشه‌ای است، شبکه بی‌بی‌سی همیشه در تلاش است تا با بهره‌گیری از کارشناسان خبره و حتی از افراد داخل کشور مطالب و اخباری را دریافت، ادغام و به گونه‌ای طراحی کند که مخاطب را در یک جریان خبری قرار دهد و برای مخاطب جریان سازی کند.
شهروند خبرنگار، رویکرد تعاملی بی‌بی‌سی
یاسینی افزود: نکته سوم اشاره به کیفیت حرفه ای و فریبنده در ارائه برنامه‌های این شبکه است، مورد بعدی رویکرد تعاملی این شبکه است در شهروند خبرنگار به خوبی می‌توان این رویکرد را دید، فقدان سواد رسانه‌ای در ایران موجب شده تا بی‌بی‌سی از این فرصت نهایت سوءاستفاده را بکند و در هر اتفاقی که در داخل رخ می‌دهد بی‌بی‌سی به کمک تصاویر دریافتی شروع به جریان‌سازی می‌کند.
یاسینی گفت: از دیگر رویکردهای این رسانه تلاش برای ایجاد نگرش مثبت مخاطب نسبت به عملکرد دولت انگلیس است، یعنی در عین حال سعی می‌کنند تا مخاطبان خود را به گونه‌ای وفادار و خوش بین به دولت انگلیس کنند.
وی افزود: رویکرد دیگر این رسانه تلاش برای بی‌طرف نشان دادن است، یکی از برگه برنده‌ها و سیاست‌های این شبکه تلاش برای بی‌طرف نشان دادن است، بی‌بی‌سی همچنین از کارشناسان و مشاوران گوناگون داخلی استفاده می‌کند تا بدین طریق با مخاطب همزادپنداری کند، از دیگر مواردی که این شبکه رعایت می‌کند این است که یک تنه مخالفت خود را نشان نمی‌دهد بلکه با شگردی خاص زمانی که می خواهد تحلیلی انجام دهد و یا روی موضوعی کار کند، درصدبندی می‌کند و از این طریق اعلام نظر می‌کند.
وی گفت: شگرد نهایی این رسانه این است که از همه رسانه ها با قابلیت‌های مربوط به آن رسانه استفاده می‌کنند به عنوان مثال برای رادیو اخباری را پخش می‌کند که مخاطب رادیو می‌پسندد، در وب سایت یا تلویزیون دیگر این اخبار را پخش نمی‌کنند و معتقد هستند فردی که دیداری می‌بیند یا شنیداری می‌شنود نیاز به تغذیه های متفاوتی دارند.
نقش رسانه‌ها فراتر از اطلاع‌رسانی
دکتر سینا قربانی (کارشناس مسائل رسانه) در رابطه با این موضوع که چرا بی‌بی‌سی فارسی حرف می زند و ایران را مورد هدف قرار داده‌اند، گفت: بی‌بی‌سی فارسی در طول تاریخ فعالیت خود چه در سطح رادیو و چه در سطح تلویزیون و چه هم اکنون که به صورت ترکیبی هیچ زمان مستقل عمل نکرده است، یکی از بارز ترین این مصادیق پوشش خبری مراسم مرگ ملکه بود ما شاهد این بودیم در فضای اینستاگرام امکان کامنت گذاری برای مخاطبان را بستند و محدودیت برای همه کاربران فارسی زبان ایجاد کردند.
وی افزود: امروز رسانه فراتر از مسأله اطلاع رسانی پیش رفته است و به عنوان ابزاری برای ایجاد، کاهش، افزایش بحران و گاهی ابزاری برای جنگ آوری تلقی می شود و حتی تهدیدکننده امنیتی در سطوح مختلف ملی، بین‌المللی و استانی است، بنابراین این تأثیرگذاری کلی رسانه است و مدلی که امروز از آن استفاده می‌کنند.
این کارشناس مسائل رسانه در ادامه عنوان کرد: تهدید رسانه ای به واسطه اثرپذیری بر ذهن و تغییر رویکردها بیش از سایر تهدیدها می تواند به امنیت ملی ضربه بزند و چالشی جدی برای امنیت ملی ایجاد کند، زیرا در تهدید رسانه ای حمایت سرمایه انسانی را از نظام حاکم می گیرد و از خود باختگی را برای توده مردم فراهم می‌کند.
تغییر باورها و نگرش‌ها به تناسب نگرش‌ها و باورهای محلی
قربانی خاطر نشان کرد: اگر بخواهیم تهدیدهای رسانه‌ای که بی‌بی‌سی روی آن محورها کار می‌کند را به صورت مصداقی بررسی کنیم خواهیم دید که چندین تاکتیک را به صورت توأمان استفاده می‌کنند.
وی افزود: امروزه می‌بینیم بی‌بی‌سی در استان های ایران در حوزه تغییر باورها و نگرش‌ها به تناسب نگرش‌ها و باورهایی که در آن استان وجود دارد فعالیت می‌کند و زمینه‌سازی برای تبدیل پدیده‌های اجتماعی، سیاسی به چالش های امنیتی و تضعیف سیاست‌گذاری های عمومی دولت و مرجعیت یافتن پیام بیگانگان در این چند حوزه را به صورت جدی پیگیری می‌کند.
بی‌بی‌سی بخشی از یک جریان هماهنگ ترکیبی است
چابکرو در ارتباط با اقدام این رسانه‌ها و تغییر ذائقه کلامی، اجتماعی، زیست بومی و غیره مانند تبدیل جلاد به شهید و تبدیل ضد امنیت به فرصت به نفع خود گفت: بی‌بی‌سی یعنی انگلیس و انگلیس یعنی یک تجربه ۳۰۰ ساله از حضور در منطقه غرب آسیا، در حقیقت انگلیس و بریتانیا به خوبی نسبت به ذائقه ذهنی اقوام ما به واسطه حضور استعماری شناخت دارد.
وی افزود: دلیل واضح فارسی کردن بی بی سی مانند روز روشن است درست به همان دلیلی که گرگ می درد، ذات و ساختار بی بی سی فارسی از همان ابتدا شکل گرفته و با فارسی صحبت کردن می توانند ایران، افغانستان و تاجیکستان را در کنار یکدیگر داشته باشند.
این کارشناس مسائل رسانه و عضو هیأت علمی دانشگاه عنوان کرد: بی‌بی‌سی بخش عمده ای از یک جریان هماهنگ ترکیبی است، هارمونی بین رسانه‌های بزرگ اروپایی، آمریکایی ایجاد شده که هر کدام نقش خود را ایفا می‌کنند بی‌بی‌سی هم نقش‌دهنده و هم نقش‌پذیرنده است و به خوبی می تواند از این هارمونی بهره ببرد با وجود این که هر کدام ساز خود را می‌زند اما یک ساز از سایرین برجسته‌تر است و ساز های دیگر را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد.
وی افزود: بی‌بی‌سی بخشی از یک جنگ ترکیبی رسانه‌ای است که هم خود تولیدکننده و هم اجراکننده است و به این بستگی دارد که در کجای شبکه قرار بگیرد.
رسانه؛ ابزار اصلی جنگ رسانه‌ای
یاسینی در ادامه افزود: در حوزه جنگ رسانه‌ای اساس بر رسانه استوار است و ابزار اصلی نیز رسانه است، روایت صحیح م به موقع یکی از اساسی‌ترین مراحل جنگ رسانه‌ای است، بی‌بی‌سی سیاستش بر این است که روایت صحیح ما را به حاشیه ببرد.
وی افزود: متأسفانه ما با تعللی که در ارائه روایت صحیح به موقع داریم از روایت اول عقب می‌مانیم بنابراین روایت اول را دست می‌گیرد و آن گونه که می‌خواهد داستان را روایت می‌کند.
چابکرو گفت: ما در شرایطی خاص قرار داریم، باید دانشگاه‌ها و دپارتمان‌های رسانه‌ای شروع به تولید روش‌هایی کنند که وابسته به خودمان باشد چرا که ما موضوعاتی را یاد می‌گیریم و می‌خوانیم و یاد می‌دهیم که گرفته شده از نوع تفکر سازنده‌های بی‌بی‌سی است.
برنامه «امواج شبهه» گفت‌وگویی تخصصی پیرامون ماهیت شناسی و رفتارشناسی رسانه‌های فارسی زبان بیگانه است که با هدف روشنگری و افشای تکنیک‌های رسانه‌ای است ،روزهای یکشنبه و سه‌شنبه ساعت ۱۶ به مدت ۶۰ دقیقه از آنتن این شبکه به نشانی موج اف‌ام ردیف ۱۰۳,۵ مگاهرتز پخش می شود.
پایان پیام/ت