دعوت روسها از هیأت حماس حاوی چه پیام‌ها و اهدافی است؟
دیدار مهم جنبش حماس از مسکو، از نظر ابعاد، زمان و پیام‌ها، نقطه عطف مهمی در حمایت‌های بین‌المللی از آرمان فلسطین و تلاش مقاومت برای سد کردن راه اسرائیل و نقشه‌های آن در منطقه محسوب می‌شود.
فارس‌پلاس؛ دیگر رسانه‌ها – مؤسسه مطالعات ایران و اوراسیا نوشت: همزمان با پیروزی‌های مقاومت غزه بر دشمن صهیونیستی در میدان رزم نظامی، حماس در عرصه سیاسی و دیپلماسی هم به طور فعال برای همراه کردن بازیگران مختلف منطقه ای و بین المللی برای تحت فشار قرار دادن دشمن به توقف جنایات خود در حال نقش آفرینی است.
در این رابطه از پنجشنبه هفته گذشته در سفری بسیار مهم یک هیئت بلندپایه از حماس به دعوت روسیه عازم مسکو شده و در حال مذاکره با مقامات روسی بوده است.
موسی ابومرزوق، که سرپرستی هیئت حماس را بر عهده دارد روز شنبه به نقل از خبرگزاری روسی ریانووستی علت حضور در روسیه را مذاکره در مورد سرنوشت اتباع روسی اسیر شده در غزه دانست و گفت: از وزارت خارجه روسیه فهرستی از هشت اسامی از افراد روسی-اسرائیلی بازداشت شده در نوار غزه دریافت کرده است. این مقام حماس وعده داد «ما اکنون در حال جستجوی افرادی هستیم که طرف روسی به آنها اشاره کرده است. دشوار است، اما ما در حال جستجو هستیم. ما به محض اینکه آنها را پیدا کنیم آنها را آزاد خواهیم کرد».
ابومرزوق افزود: ما علاقه زیادی به این فهرست نشان می‌دهیم و با دقت با آن برخورد می کنیم زیرا روسیه را دوست بسیار نزدیکی می دانیم.
اگرچه در بیان برنامه‌های اعلامی این سفر گفت‌وگو در مورد سرنوشت چندین تبعه روس بازداشت شده توسط حماس در جریان عملیات طوفان الاقصی بیشترین تأکید را از سوی طرفین داشته است، اما به طور حتم مذاکرات هیئت حماس و مقامات کرملین دارای پیام‌ها، اهداف و ابعاد تأثیرگذاری آشکار و پنهان دیگری نیز هست که اهمیت این سفر را چندین برابر می‌کند.
از یکسو درست است که این دیدار در چارچوب روابط طبیعی، موجود و جاری بین مسکو و جنبش حماس صورت می‌گیرد که سال هاست برقرار شده است، اما از نظر محیطی و زمانی انجام این سفر با تغییرات به وجود آمده می‌تواند مبنایی برای تحکیم پایه‌های تشکیل نظم محیطی جدیدی باشد که با منافع هر دو سازگار است.
موضع معتدل؛ هیزمی بر آتش اختلافات مسکو- تل‌آویو
حضور هیئت حماس در خاک روسیه در میانه روابط تنش‌آمیز مسکو- تل آویو بر سر جنگ اوکراین، اکنون بر ترویج دیدگاه‌هایی که این ارتباط‌گیری با حماس را طرحی برای پاسخ متقابل کرملین به سیاست‌های اسرائیل در قبال جنگ اوکراین می‌دانند، دامن زده است.
روسیه طی سالیان گذشته ، حتی در دوران حساس بحران سوریه که مسکو باید میان راضی نگه داشتن متحدین راهبردی خود در این جنگ یعنی دمشق و تهران و در طرف مقابل رژیم صهیونیستی که با حملات گاه‌وبیگاه هوایی به ایجاد مزاحمت و تنش‌آفرینی می‌پرداخت تعادلی برقرار می‌نمود، اما از زمان شروع عملیات ویژه نظامی به اوکراین در سال گذشته و موضع‌گیری اسرائیل در حمایت از اوکراین، مسکو به طور قابل توجهی روابط نظامی خود را با ایران تقویت کرده است که از حماس حمایت مالی می‌کند و این از منظر صهیونیست‌ها یعنی تنش در روابط با مسکو.
اکنون نوع موضع‌گیری نسبتاً متعادل روسیه که هم حملات هفتم اکتبر به سرزمین‌های اشغالی را محکوم کرد و هم در عین حال به اسرائیل نسبت به عواقب یک واکنش خونین و بدون تبعیض هشدار داده است، بر این نگرش صهیوینستی دامن زده است؛ بویژه اینکه رهبری جنبش حماس قدردانی شدید خود را از موضع ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در مورد مناقشه فلسطین و اسرائیل و تلاش های دیپلماتیک روسیه برای توقف جنگ در غزه را ابراز کرده است.
مسکو بیش از یک بار ، وضعیت غزه را فاجعه بار دانسته و خواستار آتش بس میان اسرائیل و حماس و ازسرگیری مذاکرات با هدف دستیابی به یک راه حل صلح‌آمیز شده است. اما بر خلاف ایالات متحده و برخلاف انتظار صهیونیست‌ها، روسیه حماس را به عنوان یک سازمان تروریستی طبقه بندی نمی کند و مدت هاست که روابط خود را با جنبش فلسطینی حفظ کرده است.
پوتین پیشتر در مصاحبه ای در ۱۰ فوریه گفت که حماس را یک سازمان تروریستی نمی داند. پوتین حتی پا را فراتر گذاشت و گفت: ماهیت مشکل این است که اجازه نمی‌دهیم مردم فلسطین کشور خود را ایجاد کنند.
روسیه مدت‌هاست که از عملیات نظامی اسرائیل در نوار غزه تحت کنترل حماس انتقاد می‌کند و همین برای برانگیختن آتش خشم صهیونیست‌ها کافی است که این مواضع روسیه را طبیعتاً انتقام‌گیری مسکو از مواضع اسرائیل در قبال جنگ اوکراین می‌دانند.
وزارت امور خارجه رژیم صهیونیستی شامگاه پنجشنبه با صدور بیانیه ای از روسیه خواست نمایندگان جنبش حماس را از مسکو اخراج کند.
در این بیانیه آمده است: «اسرائیل دعوت از مقامات ارشد حماس به مسکو را اقدامی ناپسند می‌داند که از تروریسم حمایت می‌کند و جنایات تروریست‌های حماس را مشروعیت می‌بخشد و ما از دولت روسیه می‌خواهیم فوراً تروریست‌های حماس را اخراج کند».
در همین راستا سایت رادیو اروپای آزاد سفر هیئت حماس به مسکو را نشانه روابط نزدیک مسکو و حماس دانسته و اینکه باعث شده است تا مسکو به نوعی در حمله اخیر به حمایت از حماس متهم شود.
بی تردید به رسمیت نشناختن حماس به عنوان یک گروه تروریستی از سوی یک قدرت بین المللی ضربه مهلکی به کمپین تبلیغاتی گسترده صهیونیست‌ها برای محکومیت حماس است. صهیوینست‌ها علاوه بر بمباران شدید نوار غزه، کمپین بین المللی شدید و گسترده ای را برای محکومیت حمله حماس در ۷ اکتبر با استفاده از همه ابزارهای ممکن، از تلویزیون گرفته تا بازی های ویدیویی و صفحات اینترنتی، به راه انداخته است.
تعدادی از این کلیپ های اسرائیلی ترجمه شده به انگلیسی که به عنوان تبلیغات پخش می شوند شامل هشتگ‌هایی مانند «#حماس=داعش» (یا «حماس سازمان «دولت اسلامی» است)، که به بیش از دویست اسیر در دست حماس اشاره دارد، و یا «#در کنار اسرائیل بایستید، در کنار بشریت باشید»، می‌شود.
روزنامه تایمز اسرائیل می‌گوید که روابط بین اسرائیل و روسیه پس از تهاجم روسیه به اوکراین به سرعت رو به وخامت رفت و حتی زمانی که اسرائیل به دنبال حفظ «توازن ظریف» برای ادامه هماهنگی با مسکو در حریم هوایی سوریه بود، این سیاست در پی ارسال محموله های کمک‌های مختلف به اوکراین و یا افشای حضور مزدوران «اسرائیل» که در کنار افراط‌گرایان گردان آزوف در اوکراین می‌جنگیدند، شکست خورد. تنش دیپلماتیک بر سر جگ اوکراین حتی تا آنجا پیش رفت که در موضعی بی سابقه سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه از “یهودیی بودن هیتلر ” صحبت کرد که خشم سران تل آویو را در پی داشت.
بر همین اساس به نظر می‌رسد پوتین که محاسبات خود را درباره روابط با اسرائیل تغییر داده، معتقد است وضعیت «هماهنگی امنیتی» با صهیونیست‌ها در سوریه در سال‌های گذشته مانع از اتخاذ موضع «نوسان‌پذیر» اسراییل در رابطه با جنگ روسیه در اوکراین نشده است.
تاریخچه روابط حماس و روسیه
اما علی رغم جوسازی رسانه‌ای صهیونیست‌ها، روابط مسکو با گروه حماس بسیار قدیمی تر از تنش‌های اخیر روسیه با اسرائیل بر سر اوکراین است و مسکو طی سال‌های گذشته همواره پذیرای هیئت‌های حماس بوده است که در برخی مواقع با هدف انجام میانجی‌گری میان حماس و گروه فلسطینی رقیب ، یعنی جنبش فتح بوده است، و در برخی مواقع، دو طرف در مورد روند صلح در خاورمیانه گفتگو کرده‌اند.
در سال ۲۰۰۶، پس از پیروزی حماس در انتخابات در اراضی فلسطین، هیئتی از این جنبش به رهبری خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی آن زمان حماس، از مسکو بازدید کرد.
در ژوئن ۲۰۱۰، پوتین به عنوان نخست وزیر وقت روسیه خواستار تحقیقات بین المللی در مورد حمله نیروهای اسرائیلی به کشتی کمک رسانی مرمره در غزه شد و آن را “نقض فاحش قوانین بین المللی” توصیف کرد و همچنین خواستار پایان محاصره غزه شد.
مسکو همچنین در ۲۷ آوریل ۲۰۱۱ از توافقنامه آشتی ملی فلسطین که بین فتح و حماس امضا شد، استقبال کرد. بر اساس این قرارداد، قرار بود یک دولت آشتی ملی تشکیل شود که بر برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و قانونگذاری در سال بعد از آن نظارت کند. در ماه مه ۲۰۱۱، روسیه میزبان مقامات فتح و حماس بود تا تلاش های آشتی‌جویانه را ارتقا بخشد.
رهبران حماس در ماه مه و سپتامبر ۲۰۲۲ نیز از مسکو بازدید کردند. در سفر ماه مه موسی ابومرزوق، رئیس دفتر روابط بین الملل این جنبش به مسکو گفتگوهایی با محوریت خشونت در شهر بیت المقدس و مجاورت مسجد الاقصی صورت گرفت.
آخرین سفر هیئت حماس به روسیه در مارس گذشته بود که هیئتی از جمله رهبران ارشد آن با مقامات روسیه گفتگو کردند.به گفته وزارت امور خارجه روسیه، در این دیدار به «موضع قاطع روسیه در حمایت از راه حل عادلانه برای مسئله فلسطین» پرداخته شد.
چنین مدلی از حمایت روسیه از فلسطینی ها جدید نیست. از لحاظ تاریخی، اتحاد جماهیر شوروی، چین و کره شمالی از ساف حمایت می کردند و این امر در دوران رئیس جمهور فقید مصر جمال عبدالناصر، اولین متحد عرب روسیه، و سپس حمایت مستقیم نظامی روسیه از ساف پس از سال ۱۹۷۵ آغاز شد.
لذا با این سابقه تاریخی، برخی وجود روابط سیاسی را نشانگر احتمال حمایت‌های نظامی و تسلیحاتی روسیه از حماس نیز دانسته اند که البته تاکنون چیزی جز حدس و گمان‌های ثابت نشده نبوده است.
در سال‌های گذشته و قبل از جنگ در اوکراین گزارش‌هایی مبنی بر استفاده شبه‌نظامیان حماس از سامانه‌های تسلیحاتی ساخت روسیه مانند موشک‌های ضد تانک و ضدهوایی و موشک‌های دوش‌پرتاب منتشر شد، اما این گزارش‌ها تایید نشده است. اعلام اخیر گردان‌های الاقصی شاخه نظامی جنبش حماس مبنی بر استفاده از موشک استرلا ساخت روسیه علیه هواپیماهای جنگی اسرائیل در نوار غزه یکی از علل دامن زدن به این شایعات و گمانه‌زنی‌ها بوده است.
در این رابطه هانا نات، تحلیلگر مقیم برلین در مرکز مطالعات منع گسترش سلاح های هسته ای جیمز مارتین و کارشناس سیاست روسیه در خاورمیانه، در اظهاراتی به CNBC گفت که هیچ مدرکی مبنی بر ورود محموله های بزرگ تسلیحات از روسیه به حماس وجود ندارد.
منافع و اهداف روسیه در جنگ غزه
بی‌تردید بسیار زود است که وجود تنش در روابط مسکو و تل‌آویو را نشانه گذار سردمداران کرملین از چارچوب اصول راهبردی روسیه در قبال مناقشه تاریخی فلسطین و اسرائیل دانست اما با این حال نمی‌توان منکر شد که روسها به دنبال آن هستند تا در قبال تحولات غزه سیاستی متناسب با منافع و شرایط امروزه آنها به ویژه در شرایط درگیر بودن با جنگ اوکراین طرح‌ریزی کنند.
۱- در وهله نخست اشاره به مدیریت و مسئولیت غرب در روی دادن این جنگ و تداوم آن، در مواضع مقامات ارشد روس همانند ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه بسیار برجسته بوده است. پوتین در یکی از سخنانش گفت «حوادث غزه بیانگر میزان «شکست سیاست‌های واشنگتن در خاورمیانه» است. زیرا تصمیم‌گیری در مورد شیوه حل و فصل بحران را در انحصار خود درآورد و سایر طرف ها را کنار گذاشت.»
موضعی که می‌خواهد به جهانیان ثابت کند که آمریکا و غرب همانند آنچه در غزه می‌گذرد عامل اصلی تنش‌آفرینی در اوکراین بوده اند. موضوعی که روسیه بارها آن را اعلام کرده اند. روسها برای اثبات این واقعیت و نشان دادن چهره حامی صلح از خود و رسوا کردن ماهیت جنگ‌طلبانه غرب، پیش‌نویس قطعنامه‌ای برای توقف سریع جنگ به دلایل بشردوستانه را به شورای امنیت برد اما توسط ایالات متحده و متحدان غربی‌اش وتو شد.
در واقع اعتراض ایالات متحده، بریتانیا و فرانسه به قطعنامه پیشنهادی روسیه، آنها را در وضعیت نامناسبی در برابر جامعه بین‌المللی قرار داده است، زیرا نه تنها طرفداران جنگ لقب گرفتند، بلکه اکنون در نزد افکار عمومی مشوقان جنگ و نسل کشی و پاکسازی قومی هستند.
از طرف دیگر تمرکز دیپلماسی روسیه بر برجسته کردن وجود استانداردهای دوگانه در سیاست‌های آمریکا و قدرت‌های اروپایی بوده است. در این تلاش دیپلماتیک، سیاست ایالات متحده و قدرت‌های اروپایی برای حمایت تمام عیار از رژیم صهیونیستی به بهانه مشروع بودن حفاظت از امنیت ملی خود کاملاً در تعارض با اقدام مشابه روسیه در قبال گسترش ناتو به مرزهایش دانسته شده و به عنوان استانداردهای دوگانه مورد انتقاد مسکو قرار می‌گیرد.
۲- از طرف دیگر روسیه می تواند از این قضیه خرسند باشد که مشغولیت بیشتر آمریکایی-اروپایی به امنیت اسرائیل، اوکراین را برای مدتی از کانون توجه غرب بویژه در حوزه رسانه‌ای دور کند. به طور حتم از دیدگاه روسیه در صورت تداوم یا افزایش حمایت نظامی و مادی آمریکا و اروپا از اسرائیل، این امر لزوماً منجر به کاهش حجم کمک های آمریکا و اروپا به اوکراین خواهد شد.
در اینجا خاطرنشان می شود که روسیه کاملاً از ناتوانی ایالات متحده و اروپایی ها در تحمل هزینه های افتتاح یک جبهه جدید درگیری در کنار اوکراین آگاه است، به ویژه که جبهه درگیری در خاورمیانه برای آمریکایی ها و اروپایی ها بسیار پرهزینه تر خواهد بود. با این حال مطمئناً حتی روسیه نیز نسبت به عدم اشاعه جنگ بویژه به سوریه و درگیر شدن ایران و رژیم صهیونیستی نگران است و خواهان چنین وضعیت بغرنجی نیست.
۳- تلاش برای بازیابی نقش روسیه به عنوان یک میانجی بی طرف و عادلانه تر از آمریکا در مناقشه تاریخی فلسطین از دیگر اهداف روسیه در قبال تحولات اخیر است. قدرت گرفتن مقاومت و جنگ‌های اخیر که عادی‌سازی روابط را به حاشیه برده است به همان میزان از نقش میانجی‌گری انحصاری آمریکا کاسته است و مجال برای نقش آفرینی دیگر قدرت‌های بین المللی همانند روسیه و چین بازتر شده است.
۴- مسئله مهم دیگر در اتخاذ رویکرد متعادل نسبت به حماس و جنایات رژیم صهیونیستی در غزه از سوی پوتین، مطمئناً توجه به میزان حساسیت مسلمانان روسیه بویژه مبارزان چچنی است که اکنون در کنار ارتش روسیه در میدان اوکراین در حال نبرد هستند. طبق برنامه سفر هیئت حماس، دیدارهای ابومرزوق با مقامات روسی علاوه بر نمایندگان مجلس و سنای روسیه شامل دیدار با رمضان قدیروف، رئیس جمهور چچن نیز می‌شود.
مشخص شده است که بحران روابط اسرائیل و روسیه به تدریج در حال تعمیق است و ناراحتی بزرگ رژیم صهیونیستی از استقبال روسیه از هیئت بلندپایه جنبش «حماس» در این مقطع از طریق رسانه‌ها آشکار شده است.. با این حال، از سوی دیگر، رژیم صهیونیستی بیش از هر کس دیگری به خوبی آگاه است که قدرت مانور سیاسی و دیپلماتیکش در قبال مسکو محدود شده است و با توجه به اینکه با چالش‌های منطقه‌ای زیادی مواجه است، نمی‌توان به سمت مقابله به مثل و تشدید تنش با روسیه حرکت کند.
لذا دیدار مهم جنبش حماس از مسکو، از نظر ابعاد، زمان و پیام‌ها، نقطه عطف مهمی در حمایت‌های بین المللی از آرمان فلسطین و تلاش مقاومت برای سد کردن راه اسرائیل و نقشه های آن در منطقه محسوب می‌شود.
پایان پیام/ت