چگونه فرزندانمان را از آسیب فضای مجازی دور نگه داریم؟/ مراقب باشید داستان تلخ «آروشا »تکرار نشود!
در سال‌های اخیر بارها شاهد رونق بازی‌های مرگ آور مجازی، تاثیرپذیری نوجوانان از فیلم‌ها و موسیقی‌های مخرب و مجموعا پیامدها و آسیب های جدی فضای مجازی بوده ایم اما واقعا چنددرصد از والدین بعد از شنیدن این اخبار، به خودشان آمده و قدمی برداشته اند تا اطلاعات شان از فضای مجازی و حتی شیوه‌های مواجهه با نوجوانان را به روز کرده و کاری برای جلوگیری از آسیب به نوجوان خود انجام دهند؟
گروه زندگی- نفیسه خانلری- پدرش می گوید آخرین آهنگی که در گوشی آروشا پخش شده، آهنگی از گروه «بی تی اس» بوده و این دختر هنرمند خطاط علاقه خاصی به این گروه موسیقی کره‌ای داشته و احتمالا هنگام تکیه بر دیوار سفالی پشت بام و آن سقوط مرگبار، بازهم درحال تقلید یکی از آهنگ های این گروه بوده است! این شرح مختصری از حال و هوای آروشا در هنگام سقوط و تقریبا تمام چیزی است که در هنگام مرگ بر این دختر ۱۲ ساله گذشته و داغی شده بر دل خانواده هنرمندتر از خودش که همگی دستی در خوشنویسی دارند و از خانواده های فرهیخته به شمار می روند.
شاید گوش دادن به آهنگ بی تی اس خیلی در سقوط آروشا نقشی نداشته باشد و حتی ممکن بود این دختر نوجوان در هنگام گوش دادن به یک آهنگ پاپ و حتی قطعه ای از استاد شجریان دچار سانحه شود اما به هرحال این سقوط، بهانه تلخی است برای پرداختن به آسیب های ناشی از فضای مجازی که آرام آرام و به شکلی زیرپوستی به بطن خانواده‌ها از هر طیف و اعتقادی نفوذ می‌کند و می‌تواند زندگی یک نوجوان را به طور جدی تحت تاثیر آثار مخرب خود قرار دهند.
مرگ برای همسایه نیست!
وقتی حرف از فضای مجازی می‌شود، خیلی‌ها که البته بی ربط هم نمی‌گویند، ابراز می‌کنند فضای مجازی دیگر به جزیی جداناپذیر از زندگی همه از جمله نوجوانان تبدیل شده و از هیچ راهی هم نمی‌توان فرزندان را از این فضا جدا کرد. هرچند در کلیت حرف این افراد بحثی نیست و حقیقتا فضای مجازی از جذابیت خاصی برای همه گروه‌های سنی برخوردار است اما اینکه والدین برای مدیریت و نظارت بر حضور فرزندانشان در این فضا، کاهش آسیب‌های آن و حتی به روز کردن اطلاعات شخصی خود چه وظایفی دارند، مباحث مهمی است که از نیاز امروز خانواده‌ها به شمار می‌رود و نمی‌توان بی‌تفاوت از کنار آن گذشت، چراکه نتیجه این بی تفاوتی می‌شود هزاران آسیبی که هر روز اخبارش را در رسانه‌های مختلف می‌شنویم و با شنیدن اخبارشان برای آنی به خودمان آمده و ته دلمان می‌گوییم، خدا را شکر این اتفاق برای فرزند ما نیفتاد!
متاسفانه در سال های اخیر بارها شاهد رونق بازی‌های مرگ آور مجازی، تاثیرپذیری نوجوانان از فیلم ها و موسیقی‌های مخرب و مجموعا پیامدها و آسیب های جدی فضای مجازی بوده ایم اما واقعا چنددرصد از والدین بعد از شنیدن این اخبار، به خودشان آمده و قدمی برداشته‌اند تا اطلاعات شان از فضای مجازی و حتی شیوه‌های مواجهه با نوجوانان را به روز کرده و کاری برای جلوگیری از آسیب به نوجوان خود انجام دهند؟ قبل از هرچیز باید این واقعیت تلخ را بپذیریم که «مرگ برای همسایه» نیست و حتی ممکن است خانواده ما را هم تحت تاثیر قرار دهد، پس با تاکید می‌گوییم که همه خانواده از هر قشر و فرهنگی باید گوش به زنگ باشند و بدانند که رهاسازی فرزندان در فضای مجازی به بهانه های مختلف همچون اعتماد، آزادی، سرگرمی و یا حتی باز کردن آن ها از سر خود، اصلا توجیهی ندارد و حتما نظارت و مدیریت خانواده را می‌طلبد اما نه به معنایی که آن را می‌شناسیم.
«ملیحه ترابی» کارشناس ارشد مشاوره و روانشناسی کنار ما است تا مفصلا از فضای مجازی و جذابیت هایش برایمان بگوید و کاری که والدین باید انجام دهند.
فضای مجازی جایی است که به نیاز نوجوان پاسخ داده می‌شود
این روزها فضای مجازی شبیه به یک مغناطیست قوی عمل می‌کند و از آنجایی که نوجوانان کمتر از بزرگسالان، قادر به تشخیص خوب و بدهای این فضا هستند، قاعدتا بیشتر و بیشتر جذب این فضا می‌شوند اما واقعا چرا فضای مجازی این قدر جذاب است و می‌تواند نوجوانان با هر میزان هوش و توانایی و حتی کسانی از خانواده‌های فرهیخته را به سمت خود بکشد؟ این سوالی است که ملیحه ترابی کارشناس ارشد روانشناسی در پاسخ به آن می‌گوید:« باید بگوییم که فضای مجازی به سبب تنوع بسیار بالایش در موضوعات مختلف و ارائه پیام های جدید و جذاب در هر لحظه، می تواند حس نیاز نوجوانان را تامین کند. به واقع، احترام به سلیقه نوجوان، اعتماد به هوش و درایت او، ایجاد حس مشارکت، کنترل، آزادی و قدرت به سبب احاطه بر محیط مجازی و حتی ایجاد جذابیت بصری، از مجموع عواملی هستند که می توانند حس نیاز نوجوان را تامین کرده و با جلب رضایت آن ها، گرایش بیشتری برایش ایجاد کنند، بنابراین می توان گفت فضای مجازی رقیبی بسیار جدی تر از آنچه فکرش را بکنیم برای فضای حقیقی است و اگر هشیار نباشیم، خطرات بزرگی در کمین هر خانواده ای خواهد بود که یکی از مثال های ملموسش همین گروه بی تی اس است.»
ترابی ادامه می‌دهد:«این گروه هم به لحاظ موزیک، هم رقص، هم ظاهر جذاب اعضای گروه و هم مولفه های دیگر، به شدت با سلیقه نوجوان هماهنگی دارد و به همین دلیل نیز خیلی از نوجوانان به آن گرایش پیدا می کنند. البته این فقط یک مثال از هزاران مواردی است که نوجوانان هرروز در فضای مجازی با آن مواجه هستند و متاسفانه تمام زندگی بچه های ما را تحت تاثیر قرار می‌دهند.»
گروه به ظاهر جذاب بی تی اس که آسیب های بسیاری را متوجه نوجوانان می‌کند
داخل پرانتز خوب است به این نکته اشاره کنیم که بسیاری از والدین اصلا شناختی نسبت به بی تی اس و گروه های مشابه ندارند و حتی شاید ما را متهم به بزرگنمایی کنند اما حالا که بی تی اس، بهانه گزارش ماست، جا دارد به این موضوع اشاره کنیم که این گروه برخلاف ظاهر فرینده اش، پشت پرده دردناکی دارد و منشا بسیاری از آسیب هاست. تبدیل اکثر نوجوانان این گروه به برده های هنری بدون درآمد با سخت گیرانه ترین قوانین از جمله زیبایی، جراحی های پلاستیک و فشار شدید تمرینی، میزان رقابت مخرب، افسردگی و خودکشی را در میان آن ها افزایش می‌دهد و هراز چندگاهی خبرهایی از این دست از گروه درز می‌کند. حالا تصور کنید اگر چنین گروهی به الگوی نوجوانان ما تبدیل شود، چه آینده ای در انتظار فرزندانمان خواهد بود؟
«رابطه عمیق والد و فرزندی» راهی است که می تواند نوجوان را حفظ کند
رابطه عمیق با نوجوان شاه کلید فاصله از فضای مجازی
شاید با خواندن مطالب فوق، برخی از والدین به سبب جایگاه بالای شغلی و تحصیلی خود، فرزندان شان را از آسیب های احتمالی فضای مجازی مصون بدانند اما واقعیت این است که این آسیب ها صرفا متوجه خانواده هایی با سواد پایین نیست و همه والدین از دکتر و مهندس و معلم گرفته تا کارمند و کارگر و … درگیر آن هستند و قطعا اگر بخواهند نسبت به این فضا احساس مصونیت کرده و فرزندانشان را به حال خود رها کنند، نتایج تخریبگر آن دامن‌شان را خواهد گرفت، بنابراین عمل به دستورالعمل های توصیه شده برای همه می تواند موثر باشد.
طبق گفته کارشناس ارشد مشاوره، پیشگیری از آسیب‌های فضای مجازی یک فرمول و شاه کلید دارد و اگر همه خانواده‌ها طبق آن پیش روند، با مدیریت و نظارت درست می‌توانند از غرق شدن فرزندانشان در فضای مجازی جلوگیری کنند. شاه کلیدی که با توجه به شرایط زندگی امروز و درگیری های متعدد والدین، دسترسی به آن کمی دشوار است و عملا تلاش بالای والدین را می‌طلبد؛ اما واقعا این شاه کلید چیست؟
ترابی کارشناس ارشد مشاوره از«رابطه عمیق والد و فرزندی»! به عنوان شاه کلید رهایی نوجوانان از فضای مجازی اشاره کرده و می گوید:«همه چیز در همین رابطه خلاصه می شود. از مدیریت و نظارت گرفته تا فاصله هرچه بیشتر فرزندان از فضای مجازی. همانطور که گفتیم، فضای مجازی جذابیت های بسیاری برای نوجوان دارد و می تواند نیازهای او را پاسخ دهد، بنابراین اگر والدین بتوانند در تامین نیازهای نوجوان و ایجاد جذابیت‌ها، هم تراز با فضای مجازی حرکت کنند، قطعا توانایی بازگرداندن او به فضای حقیقی زندگی و جلوگیری از آسیب های مخرب را خواهند داشت.»
نوجوان ها را در فضای مجازی رها نکنید
نوجوان را رها نکنید
اگر بخواهیم منصفانه به روابط بین والدین و فرزندان نگاه کنیم، باید بپذیریم که بسیاری از ما آدم ها در گیر و دار زندگی و سرشلوغی های روزمره، ناخودآگاه از فرزندانمان فاصله گرفته ایم و حتی گاهی برای یک گپ چند دقیقه ای و یا پرس و جو از درس و مدرسه بچه‌هایمان وقت نداریم و تمام آنچه در چنته داریم را بنا به اقتضای فضای کاری خود صرف ارائه در محیط های اجتماعی می کنیم اما غافل از اینکه، فرزندان خودمان هم خوراک عاطفی و تربیتی می خواهند و هرچقدر هم که یک مهره ایده آل در محیط کار و فضای اجتماعی باشیم، اولین نقش ما والدگری است! ترابی می گوید:« متاسفانه باید بگوییم که اکثر والدین از آن جایی که گزینه ای برای فرزندانشان پیش رو ندارند، آن ها را رها می‌کنند و نتیجه اش هم می‌شود هدایت بچه‌ها به سمت فضای مجازی و عواقبی که متوجه آن هاست و این درحالی است که خانواده، پایدارترین عامل در شکل گیری شخصیت فرزندان به شمار می رود و هرچقدر بتواند روی تحکیم روابط کار کرده و محیط خانه را امن تر و صمیمانه تر کند، حتما حتما گرایش بچه ها به فضای مجازی بسیار کمتر خواهد شد، بطوری که حتی اگر والدین هم بالای سر فرزندان نباشند، همین عامل رابطه به شکل اعجازآمیزی می تواند آن ها را کنترل کند، چون بچه‌ها به لطف رابطه عمیق با والدین خود، هنجارها و باورهای خانواده را یاد گرفته و می پذیرند، درنتیجه حتی در غیاب والدین هم از آن پیروی می کنند.»
نقطه امن فرزندان خود باشیذ
والدین سمی در جنگ با فضای مجازی، مغلوبند
احتمالا اصطلاح والدین سمی را شنیده اید. والدینی که با رفتارهای غلط خود نقش تخریبگر دارند و به جای آنکه همراه و ناجی فرزندانشان در امور مختلف باشند، بیشتر به فرزندانشان آسیب می زنند که شاید والدین ناآگاه نسبت به روانشناسی نوجوان را هم به نوعی بتوان در همین لیست گنجاند. اگر می پرسید چرا، بهتر است حرف‌های ترابی را بشنوید.«فضای مجازی یک رسانه غیرتحمیلگر است و از آنجایی که اکثر والدین به جای اثرگذاری با یک رابطه سازنده، بصورت کنترلی و تحمیلگر عمل می‌کنند، نمی‌توانند جایگزین ایده آلی برای فضای مجازی باشند. والدین تا زمانی که رفتارهای اشتباهی مثل تنبیه، تحقیر، مقایسه را درپیش بگیرند و روی تحکیم رابطه کار نکنند و سرمایه گذاری روانی نداشته باشند، نمی توانند نوجوان را جذب محیط خانه کنند. به واقع عامل اصلی مدیریت فرزندان در فضای مجازی با اهرم‌هایی چون رابطه سازنده، رفتارهای تشویقی و حمایتی، ایجاد فضای گفت و گو و نقد و…امکان پذیر است و این ها هم ربطی به پول و امکانات و مسائل مالی ندارد.»
برای نوجوان جذابیت ایجاد کنید، درست مثل فضای مجازی
والدین علاوه بر اینکه باید روی رابطه سازنده خود با فرزندان تمرکز کنند، باید همچون فضای مجازی، طوری جذاب ظاهر شوند که بتوانند حضور فرزندانشان در این فضا را کاهش دهند اما چگونه؟ این، یک سوالی کلیدی است که ترابی در پاسخ به آن توضیح می دهد:« همان ابتدای صحبت هایمان به تامین حس نیاز نوجوان توسط فضای مجازی و ایجاد جذابیت ها اشاره کردیم و گفتیم والدین باید هم تراز با این جذابیت ها حرکت کنند تا حضور نوجوان در فضای حقیقی بیشتر و بیشتر شود که در اینجا به چند مورد آن اشاره می کنیم. یکی از ساده ترین جذابیت فضای مجازی، جذابیت بصری است اما پدر و مادری که خیلی به نظافت و زیبایی های ساده اهمیت نمی دهند و همیشه خسته و بی حال هستند، چطور می توانند این زیبایی بصری را در خانه ایجاد کنند؟ احترام به مخاطب و توجه به نیاز او در ابعاد مختلف از دیگر جذابیت های فضای مجازی است و اینجاست که باید از خود بپرسیم ما به عنوان والدین چقدر به فرزندان مان احترام می گذاریم، غذای مورد علاقه یک نوجوان را درست می کنیم، نظرات او در امور مختلف را می پرسیم، پای درد و دل او می نشینیم و در دسترسش هستیم؟ این ها همه مثال هایی از همان احترام و توجه است که شاید جایش در بسیاری خانواده ها خالی باشد. اما مورد مهم دیگر به خلاقیت و تولید برنامه برمی‌گردد. آیا من والد حواسم هست که نوجوان من به سبب شور و حال این دوران به تفریح و نشاط، شهربازی و حتی فریاد زدن در کوه نیاز دارد و برای بیرون آمدن از لاک خود، یک ترفند خلاقانه از والدین می‌خواهد؟ آیا اصلا برنامه ای برای نیازهای او داریم و می توانیم مثل فضای مجازی تولید برنامه کنیم؟ به واقع توجه به مجموع این موارد است که می تواند تحکیم رابطه و ایجاد جذابیت برای نوجوان را رقم بزند و درنتیجه بدون یک کنترل گری مستقیم، گرفتن گوشی و محدودکردن کردن او بتوانیم فرزندان مان را از فضای مجازی جدا کرده و به سمت خانواده سوق دهیم.»
ما در این گزارش سعی کردیم نقشی هرچند کوچک در روشن کردن ذهن والدین به منظور مدیریت فضای مجازی و فاصله گرفتن نوجوانان از این فضا داشته باشیم اما آنچه مسلم است اینکه والدین باید هم قدم با فرزندان شان حرکت کنند، فضای مجازی را بشناسند، اطلاعات شان را به روز کنند و درنهایت با تحکیم رابطه با نوجوان خود، مانع از آسیب ها شوند.
پایان پیام/