آیا طرح یکسان‌سازی مزار شهدا باز هم صدای خانواده آن‌ها را در می‌آورد؟
بیش از 16 سال است که هر از گاهی صدای گریه‌های مادری از گلزار شهدای گوشهای از کشور به گوش می‌رسد. مادری که سال‌ها به جای قد و بالای فرزند شهیدش قربان صدقه سنگ قبر او می‌رود، اما طرح یکسان‌سازی مزار شهدا به او می گوید: «با سنگ مزار پسرت، خداحافظی کن!»
به گزارش خبرنگار حوزه حماسه و مقاومت خبرگزاری فارس، چند روز پیش مجلس شورای اسلامی در بررسی گزارش کمیسیون تلفیق لایحه برنامه هفتم نمایندگان با بند (چ) این ماده موافقت کرد. طبق این مصوبه، دولت مکلف است با همکاری شهرداری‌ها به مرمت گلزارهای شهدای سراسر کشور با هماهنگی خانواده معظم شهدا اقدام کند. با این مصوبه، طرح ساماندهی و یکسان‌سازی مزار شهدا از سر گرفته می‌شود.
چه چیز را می‌خواهید ساماندهی کنید؟
سال ۱۳۸۳ بنیاد شهید و امور ایثارگران و شهرداری‌ها به طور رسمی پروژه ساماندهی گلزار شهدا را در دستور کار قرار داد. پیش از آن هم به طور جسته و گریخته در ۳۳۸ گلزار که شامل ۷ هزار و ۸۲۶ مزار شهید، این عملیات‌ها انجام شده بود. به نظر می‌رسید قرار است گلزارهای شهدا به جایی بهتر و آرام‌تر برای خانواده‌های آنان و هر کس که به آن جا سر می‌زند باشد؛ بدون اینکه کسی بپرسد: «چه چیزهایی را می‌خواهید ساماندهی کنید؟»
۳ سال بعد، بدون اینکه کسی این سؤال را بپرسد، پاسخ آن داده شد. اواخر سال ۱۳۸۶ به خانواده‌هایی که شهیدشان در قطعه ۴۴ بهشت‌زهرا سلام‌الله علیها تهران آرمیده بود، اطلاع داده شد که شهرداری و بنیاد شهید در حال گودبرداری این قطعه هستند. لودرها وارد قطعه شده بودند و می‌خواستند کارشان را شروع کنند که خانواده‌های شهدا سر رسیدند و جلوی لودر را گرفتند. مجریان کار به آن‌ها گفتند: «می‌خواهیم قبور شهدایتان را برداریم و سنگ قبرهای یک شکل روی آن‌ها بگذاریم»؛ اما خانواده‌ها نمی‌خواستند این اتفاق بیفتد. آن‌ها از جلوی لودرها تکان نخوردند و نگذاشتند به قبور شهدایشان دست بخورد.
ارتباط یکسان‌سازی با ساماندهی چیست؟
وقتی گلایه‌ها شدت گرفته و سؤال «ساماندهی یعنی چه؟» از مسئولان پرسیده می‌شد، آن‌ها به طور رسمی و غیر رسمی پاسخ می‌دادند: «منظور از ساماندهی گلزار شهدا بهینه‌سازی فضای گلزارها و رسیدگی به معابر آن است.» اما کسی از مسئولین نمی‌گفت یکسان‌سازی قبور، آن هم بدون رضایت خانواده‌های شهدا، چه ارتباطی با تعریف ارائه شده دارد.
لودرها وارد قطعه شده بودند و می‌خواستند کارشان را شروع کنند که خانواده‌های شهدا از جلوی لودرها تکان نخوردند و نگذاشتند به قبور شهدایشان دست بخورد
با این حال تغییر نکردن قبور شهدای قطعه ۴۴ آنقدر برای خانواده‌های آن‌ها مهم بود که به این راحتی کوتاه نیامدند. این مخالفت‌ها فقط به خانواده‌های شهدا محدود نشد، بلکه سال ۱۳۸۸ که زمزمه‌های ازسرگیری یکسان‌سازی قبور دوباره آغاز شده بود، تعدادی از دانشجویان دانشگاه امیرکبیر هم با امضای طوماری مخالفت خود را با این طرح اعلام کردند. آن‌ها در بخشی از نامه خود، تنوع در شکل ظاهری مزارها را نماد مردمی بودن دفاع دانسته و نوشتند: «با گذشت زمان، ارزش تاریخی و فرهنگی این آثار روشن‌تر خواهد شد. آثاری که تنها یادگار‌های باقیمانده از دوران انقلاب و دفاع مقدس هستند و نمادی از ایثارهای مؤمنانه دیروز برای نسل پرسشگر امروز و آینده هستند.»
آرامستان باغ بهشت همدان، پس از یکسان‌سازی قبور شهدا
نباید گلزار شهدا را به قبرستان‌های معمولی تبدیل کرد
تا سال ۸۷ برای اجرای این طرح، رضایتی از خانواده شهدا گرفته نمی‌شد و کار، تنها با امضای صورتجلسه‌هایی که توسط اعضای کارگروه‌ها امضا می‌شد، پیش می‌رفت، اما از سال ۸۷ به همه ادارات، اکیداً دستور داده شد تا از خانواده شهدا رضایت‌نامه بگیرند.
همزمان از قطعات دیگر بهشت زهرا باز هم صدای اعتراضات به گوش می‌رسید که نشانه توقف نیافتن عملیات یکسان‌سازی، بدون رضایت خانواده‌ها بود. اواسط سال ۱۳۸۹ بازسازی قطعه ۴۰ وارد فاز دوم طرح بازسازی شد. مهرماه همان سال هم برخی خانواده‌های شهدا در آن قطعه تجمع کرده و می‌خواستند جلوی اجرای این طرح را بگیرند. آن‌ها می‌گفتند: «نباید گلزار شهدا را به قبرستان‌های معمولی تبدیل کرد.»
حکم دیوان عدالت اداری
صدها نفر از خانواده‌های شهدا نیز از همان ابتدای کار به دیوان عدالت اداری رفتند و علیه بنیاد شهید و شهرداری شکایت کردند. با این که لازمه شکایت از این دو سازمان، کفش آهنین بود، خانواده‌ها کفش‌های پولادین خود را به پا کرده و تا ۴ سال شکایت‌های خود را پیگیری کردند.
بالاخره سال ۱۳۹۰ دیوان به نفع خانواده‌های شهدا رأی داد. دیوان عدالت اداری در حکمی اعلام کرد: «هرگونه دست‌زدن به قبور شهدا بدون رضایت خانواده شهدا خلاف موازین شرع و قانون است.» اما قطعه ۴۴ یکسان‌سازی شده بود!
قبور یکسان شده شهدا در قطعه ۴۴ بهشت‌زهرای تهران
هیاهو؛ این بار از قطعه ۲۴
با این حال خانواده‌ها نفس راحتی کشیدند و حداقل خیالشان راحت شد که کسی به قطعات دیگر گلزار کاری ندارد. چند سال گذشت، رئیس بنیاد شهید عوض شد و همه چیز آرام و کم‌حاشیه پیش می‌رفت. اوایل سال ۹۵ بود که زمزمه‌های یکسان‌سازی قبور، این بار از سمت قطعه ۲۴ به گوش رسید. در این ساماندهی تعدادی از حجله‌های شهدا برداشته و سنگ‌های مزار جابجا شده بود.
دیوان عدالت اداری در حکمی اعلام کرد: «هرگونه دست‌زدن به قبور شهدا بدون رضایت خانواده شهدا خلاف موازین شرع و قانون است.» اما قطعه ۴۴ یکسان‌سازی شده بود!
مسعود ملکی برادر ۲ شهید و مخالف طرح همسان‌سازی قبور شهدای قطعه ۲۴ آن زمان گفت: «خانواده‌های شهدا پس از اجرای همسان‌سازی بی‌سروسامان می‌شوند. مادران و همسران شهدا جای خالی عزیزانشان را با این مزارها و تزیین آن‌ها پر کرده‌اند و به خود آرامش داده‌اند.»
حمیدعلی صمیمی، مدیرکل وقت بنیاد شهید استان تهران هم اظهار داشت: رهبر انقلاب در دیدار از گلزار شهدای یکی از استان‌ها، به مسئولین تأکید کرده‌اند که «شکل ظاهری گلزار شهدا حفظ شود و فقط مسیرهای دسترسیِ آسان را میسر کنید.»
رضایتی از خانواده‌ها گرفته نشده
در میان بازخواست‌هایی که از سمت هر قشری به گوش می‌رسید، محمدعلی شهیدی، رئیس وقت بنیاد شهید و امور ایثارگران ادعا کرد که «تمام تلاش ما بر اخذ رضایت از خانواده شهداست.» در حالی که شکایت‌های گسترده خانواده‌های شهدا نشان می‌داد بدون اینکه از آن‌ها رضایت گرفته شود، کلنگ طرح یکسان‌سازی قطعه ۲۴ زده شده است.
این سخن رئیس بنیاد شهید در حالی بود که محمد، برادر شهید محسن ساعتچی از شهدای قطعه ۲۴ از سازمان بهشت زهرا سلام‌الله علیها و پیمانکاران آن به دلیل اقدام غیر‌قانونی و ساماندهی مزار شهید، بدون کسب اجازه از خانواده‌اش شکایت کرد.
همان سال علیرضا اکبری، مسئول خانه شهید بهشت زهرا سلام الله علیها تهران در مصاحبه‌ای گفت: «در قطعه ۴۴ گلزار شهدا که طرح یکسان‌سازی طی سال ۸۷ـ۸۶ انجام شد، به این صورت که اکنون در قطعه ۲۴ انجام می‌شود، نبوده است. ما به خودمان اجازه نمی‌دهیم بدون اجازه خانواده شهدا، مزارها را همسطح کنیم.»
به دلخوشی خانواده‌ها دست نزنید
این طرح‌ها در استان‌های دیگر هم بدون حاشیه پیش نمی‌رفت. مثلاً در طرح یکسان‌سازی مزار شهدا در «بهشت رضا» علیه‌السلام مشهد، بسیاری از مادرها به این کار معترض بودند، چرا که بدون رضایت آن‌ها، سنگ قبر فرزندانشان را با قبور اطراف یکی کرده بودند. از طرفی برخی بی‌دقتی‌ها در ترسیم عکس صاحب قبور بر سنگ مزارشان باعث حک تصاویر اشتباه روی برخی از آن‌ها شده بود که ترمیم آن سنگ‌ها باعث شده بود ظاهر آن‌ها زشت و زننده شود. نمونه این اتفاقات در استان‌های دیگر نظیر اصفهان، اندیشمک، اهواز و … نیز رخ می‌داد.
شیوه حک تصاویر شهدای مشهد بر سنگ مزار آن‌ها بعد از یکسان‌سازی
رضا کاوند که فرزند یکی از شهدای دفن شده در بهشت شهدای بروجرد است، در سال ۹۷ و بعد از یکسان‌سازی این گلزار گفت: «تمام حس و حالم در بهشت شهدا حرف‌زدن با قاب عکس پدرم بود. انگار دیگر از آن معنویت خاصی که آن زمان در بهشت شهدا حاکم بود، خبری نیست.»
با تخریب سنگ مزار و حذف حجله شهدا در اندیشمک خانواده شهید محمدرضا فردچیان به نشانه ناراحتی از این طرح قاب آیینه شهید خود را برای حفظ و نگهداری به منزل خود منتقل کردند
خیلی از خانواده‌ها هم با دلخوشی و سلیقه به جز قاب عکس‌های عزیزانشان در حجله بالای مزار مهر، تسبیح، شعر و دست‌نوشته شهیدشان را که یادگار مانده بود، می‌گذاشتند. آن حجله‌ها فقط جای تصویر شهید نبود، بلکه موزه‌ای برای خانواده‌شان بود؛ به‌طوری‌که در زمان سال‌تحویل، غبارروبی شده و رنگ و لعابش تازه و عوض می‌شد.
با تخریب سنگ مزار و حذف حجله شهدا در اندیشمک، خانواده شهید محمدرضا فردچیان به نشانه ناراحتی از این طرح، قاب آیینه شهید خود را برای حفظ و نگهداری به منزل خود منتقل کردند.
حجله شهید محمدرضا فردچیان که به منزل شهید منتقل شد
یکسان‌سازی قبور مطابق نظر خانواده‌ها پیش می‌رود
در این باره شاهرخ رامزی، مدیرکل پشتیبانی و مهندسی بنیاد شهید و امور ایثارگران، که به تازگی مسئولیت اجرای ساماندهی قبور شهدا را بر عهده گرفته است، با خبرنگار فارس گفت‌وگو کرده است. او با اشاره به اینکه ۷۸ درصد از گلزارهای سراسر کشور ساماندهی شده هستند، گفت: ما کلیت گلزار را سامان خواهیم داد، اما در بحث یکسان‌سازی قبور حتماً مطابق نظر خانواده‌های شهدا پیش می‌رویم. خانواده‌های شهدا را به جلسه‌ای در اداره کل استان‌ها دعوت می‌کنیم و صحبت‌های آن‌ها صورتجلسه می‌شود.
رامزی ضمن اینکه اجرای ساماندهی مزار شهدا را منوط به رضایت خانواده‌های آن‌ها دانست، گفت: این ساماندهی در طراحی‌ها مبتنی بر مؤلفه‌های ایرانی ـ اسلامی و هویت جهاد و شهادت خواهد بود.
یکسان‌سازی قبور شهدا غلط است
با وجود همه این حواشی سرانجام طرح یکسان‌سازی و بهسازی قبور در قطعه ۲۴ نامعلوم ماند و بعد از مدتی اوضاع به حالت بی‌سروصدای خود بازگشت؛ با این حال اگر گوشهای خود را تیز می‌کردیم و سرکی به اخبار می‌کشیدیم، متوجه تداوم تمایل برخی از مسئولین به ازسرگیری یکسان‌سازی قبور می‌شدیم. این در حالی است که بهمن‌ماه سال ۱۳۹۷ هنگامی که رهبر معظم انقلاب از گلزار شهدای تهران بازدید می‌کردند، گفتند: «یکی از کارهای بدی که بعضی از مدیران گلزارهای شهدا انجام می‌دهند، این کار غلط یکسان‌سازی قبور شهدا است.»
محمود پاکدل، معاون تعاون و امور اجتماعی بنیاد شهید و امور ایثارگران که اداره کل مسکن‌ها و امور گلزارها را نیز برعهده دارد، گفت: بعد از سال ۹۷، همان طور که تأکید شده بود، یکسان‌سازی قبور انجام نشده و کارگروه‌های استانی با رضایت خانواده‌های شهدا کار ساماندهی را انجام می‌دادند. ساماندهی که در این مدت انجام شده شامل کارهایی مثل فراهم‌سازی مسیرهای رفتن به گلزارها، ترمیم سنگ قبر‌ها با حفظ ظاهر، ایجاد فضاهای سبز برای نشستن خانواده‌ها و … بوده است.
از گلزار شهدای اصفهان چه خبر؟
با این حال اوایل سال ۱۳۹۸ کمپینی در سامانه فارس من ثبت شده که نشان می‌داد دوباره این عملیات در گلزار شهدای زواره اصفهان آغاز شده است. برادران یکی از شهدای دفن شده در این قطعه به خبرنگار فارس گفته بود: «بنده به عنوان برادر شهید، مخالف این طرح هستم اما به دلیل اینکه تعدادی از خانواده‌های شهدا موافق این طرح بودند، این قطعه تخریب شد.»
خردادماه همان سال مسئولین به خانواده‌های شهدا قول دادند که عملیات بازسازی در قطعه سوم این گلزار نهایت ۳ ماه طول می‌کشد، اما گزارش‌های باقی مانده حاکی از آن است که تیرماه سال بعد، با گذشت بیش از ۱۲ ماه از آغاز عملیات در این قطعه، هنوز کار آن تمام نشده و به دلیل کمبود بودجه ۹ ماه عملیات بازسازی متوقف شده بود.
قطعه سوم گلزار شهدای زواره پس از گذشت ۱۲ ماه از آغاز عملیات بهسازی و یکسان‌سازی
سال‌هاست با سنگ قبر پسرم خو گرفته‌ام
پدر یکی از شهیدان مدافع حرم که در قطعه ۲۶ دفن است، جمعه گذشته در گفت‌وگو با خبرنگار فارس گفت: «به هیچ وجه راضی نیستم سنگ قبر فرزندم عوض شود. چرا که سال‌هاست با این سنگ خو گرفته‌ام و معنویت خاص خود را دارد که با یکسان‌سازی این معنویت از بین می‌رود.»
خواهر شهید غلامرضا دوست‌محمدی نیز بیان کرد: «ساماندهی مزارهای شهدا اتفاق خوبی است؛ چرا که پدر و مادرم به سختی قدم برمی‌دارند و صاف شدن مسیرها برای عبور و مرور آن‌ها خیلی بهتر است. اما موافق یکسان‌سازی قبور نیستم، چرا که دوست دام بافت قبور شهدا سنتی و قدیمی بماند.»
مشکلی با یکسان‌سازی نداریم اما فکر نمی‌کنم این کار را انجام دهند؛ چرا که رسیدگی به درمان خانواده‌های ایثارگران که امری مهم‌تر است را به خوبی انجام نمی‌دهند
رسیدگی به درمان ایثارگران مهم‌تر است
زهرا احمدی، یکی از کسانی که هفته‌ای یک بار به زیارت مزار شهدا می‌آید، با طرح یکسان‌سازی قبور شهدا مخالف است و می‌گوید: «قشنگ نیست که قبور شهدا مثل خانه‌های سازمانی یا ساختمان‌های مسکن مهر، یک‌شکل بشوند.»
البته خانواده‌های برخی از شهدا مانند خواهر شهید داود حسنی، والدین شهید دوست‌محمدی و مادر شهید داوود رنجبر با طرح یکسان‌سازی قبور موافقند. مادر شهید رنجبر که اوقات خود را با ترمیم قبور شهدای اطراف مزار فرزندش می‌گذراند، از اجرایی نشدن این طرح گله هم دارد!
مادر شهید داود رنجبر در حال ترمیم قبور شهدا
الگوگیری از قبرستان‌های غربی
محمد حسینی، از پژوهشگران کشورمان در این باره اظهار داشت: «قبور را نباید یکسان کرد، بلکه مسیرها و شمایل آن‌ها را باید مدیریت کرد. طبق بررسی‌هایی که انجام دادم، یکسان‌سازی قبور الگوگیری از قبرستان‌های غربی است.»
قبرستان‌های اروپایی و آمریکایی
پایان پیام/