«ابن حسام خوسفی» ایستاده بر قله پر فراز شعر آیینی و حماسی ایران
«ابن حسام خوسفی» شاعر قرن نهم هجری با سرودن اشعاری آیینی و حماسی بر قله پر فراز این عرصه شعر و ادب ایران ایستاد و لقب فردوسی ثانی را از آن خود کرد.
خبرگزاری فارس – خراسان‌جنوبی؛ ایستاده بر قله پر فراز شعر آیینی ایران زمین، ایستاده بر دیار حماسه سرای ایران (خراسان)، ایستاده بر بلندای دیار گل نرگس و شعر و ادب خراسان جنوبی (خوسف).
او بار دیگر به اهتزاز در آورد پرچم پر افتخار شعر آیینی را از جنوب خراسان تا لقب فردوسی ثانی را از آن خود کند در قطب شعر حماسی ایران و جهان، خراسان.
شاید که نه به طور حتم ابرها هم حس شاعرانه به خود گرفتند تا درست در همان لحظه‌ای که می خواهی دل را به سپاری به مصرع مصرع، بیت بیت، غزل و غزل و قصیده قصیده شاعر آیینی خراسان جنوبی (ابن حسام خوسفی) نم نم باران هم بر سر و روی شهر و آرامگاه سراسر هنر و زیبایی ابن حسام خوسفی می بارد.
هرچند کوتاه است این نم نم باران پاییزی اما از حس و حال همراهی ابرها با حس و حال همراهان در بقعه این پیر مراد و شاعر آیینی خراسان جنوبی حکایت دارد.
بهسازی معبرهای ورودی
ستاد بازآفرینی شهری خوسف نیز در حال بهسازی معبرهای ورودی به ابن حسام خوسفی است تا حس و حال شاعرانه، عارفانه، عاشقانه این شاعر آیینی ایران زمین را دو چندان کند و همین طور که بر سنگ فرش های جدید گام می نهی به بیش از ۵۰۰ سال قبل بازگردی به سیر و سیاحت در آرامگاه ساده اما بی نظیر این پیر مراد خوسفی بپردازی.
در کنار آرمگاهش بسیاری از مفاخر، مشاهیر، شهدا، عارفان و بزرگان خوسف نیز آرمیده‌اند تا اینجا بهشت قطعه نام آوران خوسف باشد از گذشته تا عصر حاضر.
آخرین شاعری هم که از این دیار شعر و ادب به وصال یار رسید و در دامن افتخار آفرین ابن حسام خوسفی آرمید غلام حسین یوسفی متخلص به ناقوس بود.
آرامگاهش شده هم محفلی برای آن هایی که هنوز در این سوی مرز خاکی اند و هم آن هایی که پا از مرزهای دنیوی فراتر نهاده اند مسافر آن سوی مرزهای خاکی اند.
هرچند تا رسیدن به حضور این شاعر حماسی و آیینی ۶ قرن راه است اما با پله هایی که برای پیمودن به سر بالایی این بقعه تاریخی که ۵ قرن از بنای آن می گذرد چندان پیمودن این سربالایی سخت نیست. حس این که بر بالای بقعه این شاعر و پیر مراد خوسفی قرار گیری و از هر سوی دیار گل نرگس و شعر و ادب خراسان جنوبی را نظر بگذارنی گام ها را قوی تر برای رفتن می کند.
بوی جوی مولیان آید همی
نمی دانم چرا وقتی بر بلندای آرامگاه این شاعر حماسی و آیینی خراسان جنوبی قرار می‌گیرم به ناآگاه این بیت شعر از ذهنم می گذرد و بر زبانم جاری می شود بوی جوی مولیان آید همی بوی یار مهربان آید همی. شاید حس محله های جومیان و باغبان خوسف که در اطراف این بقعه قرار دارند این بیت شعر مدام در ذهن تکرار می شود.
بر بام شعر و شاعری خوسف که می ایستی و به هر سو که نظر می افکنی بزم و محفلی از شعر و ادب، تعلیم و تربیت و…. آن هم با حضور مفاخر و نام آورانی چون دکتر غلامحسین شکوهی پدر تعلیم و تربیت ایران، راشد محصل، پژوهشگر و استاد زبان فارسی، غلام حسین یوسفی شاعر معاصر و … برپاست تا سر تعظیم فرود آوری به پیشنه غنی.
بر ایوان شعر حماسی و آیینی خراسان جنوبی که می ایستی می بینی همه از رود، گل و بلبل، پنبه، نرگس، باران، ابر، انار و… دست به دست هم داده اند تا محفلی شاعرانه بیافریند برای این دیار شاعر، عارف و عالم پرور.
حس و حالی رویایی و روحانی
اگر رسم اعتقاد قدیمی ها خوسف باشد که باید با چادر به مزار این پیر مراد حاضر شد اما حیف که همه از این اعتقاد بی خبریم هرچند با همراهی باران گام بر مزار ابن حسام می گذاریم اما چندان دوامی این حضور را نیست بعد با همراهی ابرهای تیر و تار و سپس با گذشت چندی که خورشید با هر زور زحمتی ست خود را از میان این ابرها بیرون می‌کشد تا از نورگیرها اطراف مقبره به داخل می تابد تا شوکتش را به رخ مان بکشاند و حس و حالی روحانی و رویایی را نصیبمان سازد.
دل را می بریم به سوی آن چه از این شاعر کشاورز زاده زاهد و عارف که در دوران حمله تیمور به ایران زمین گوشه عزلت گزیده تا طبع و قریحه شعریش را همراه با عرق جبین و کد یمین کند تا برای همیشه زبانزد باشد عزت نفس این شاعر بیل به دوش، زحمتکش و در عین حال عاشق اهل بیت (ع).
این فضای رویایی با سنگ قبر اصلی ابن حسام خوسفی که چندین سال قبل بعد از کاویدن و حفر مقبره اش نمایان شد رویایی تر می شود دلت نمی خواهد از پس از این شیشه های محافظ این سنگ قبر را بنگری بلکه دوست داری بدون هیچ حفاظی این سنگ لوح ساده را لمس کنی.
علی صالحی، مسوول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوسف که در این همراهی همراهان است از اعتقادی که خوسفی به این پیرمراد و شاعر آیینی دارند سخن می گوید و این که اگر این سنگ دارای خراش هایی به این واسطه که به تیمن و تبرک عده ای سنگ قبرش را می تراشیده برای مداوی بیماران می برده اند.
وی به سنگ لوحی که در گوشه سمت چپ مزار ابن حسام خوسفی تکیه داده شده اشاره می کند و این که قدمت این سنگ ۱۵۰ سال است و سنگ اصلی مزار این شاعر همان سنگی است که نیم قرن بعد از مرگ ابن حسام بر مقبره اش گذاشته شده است.
به گفته وی قرار است زمین های اطراف مقبره را شهرداری تملک کند و یک مجتمع فرهنگی و هنری در این نقطه با نام ابن حسام احداث کند.
مسوول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوسف ادامه داد: آرامگاه ابن حسام خوسفی از جمله آثار تاریخی و دیدنی خراسان‌جنوبی است که بیش از ۵۰۰ سال قدمت دارد.
معماری آرامگاه
صالحی اضافه کرد: آرامگاه ابن حسام در سال ۹۲۰ هجری قمری ساخته شد، این بنا بر روی تپه ای سنگی قرار گرفته که اطراف آن را مراتع و مزارع سرسبز پوشانده است.
همچنین آرامگاه شامل اتاقکی با فرم هشت ضلعی است. پوشش مقبره به صورت گنبدی طراحی شده که در مرکز آن یک کلاه فرنگی قرار دارد.
به گفته این مقام مسوول نورگیرهایی در این آرامگاه وجود دارد تا هم نور فضای داخلی آرامگاه را تأمین کند و هم باعث تهویه فضای داخل شود.
علاوه براین آرامگاه در سه جهت، سه طاق نما با قوس جناقی دارد.
صالحی با بیان این که در داخل آرامگاه کتیبه ای کاشیکاری شده به رنگ سفید حاوی اشعار ابن حسام طراحی شده که دور مقبره را فراگرفته است افزود: با اینکه این بنا در اواخر دوره صفویه ساخته شده، اما به دلیل تغییراتی که در دوره قاجار در آن به وجود آمده است، قدمت آن را به دوره قاجار نیز نسبت داده اند.
حماسه ساز عرصه دین و اعتقاد
«مولانا محمد بن حسام خوسفی»، شاعر آیینی سرای قرن نهم یکی از بزرگترین وبه احتمال آن چه دردیوان او آمده «نخستین حماسه ساز عرصه دین واعتقاد است».
او یکی از متقدمین و بزرگترین شاعران مذهبی وحماسه سرایان دینی است واغلب اشعار دیوانش در قالب های مختلف قصیده و غزل در مدح ومنقبت ائمه اطهار (ع) است.
از«ابن حسام خوسفی» آثار متعددی مانند دیوان اشعار، خاوران نامه و… به یادگار مانده است. در این بین خاوران نامه را صاحب نظران حوزه ادبیات، نخستین حماسه منظوم دینی فارسی اسلامی می دانند که درآن شرح دلاوری های امیرالمومنین علی (ع) به نظم بیان شده و به همین دلیل در میان آثار حماسی جایگاه ویژه ای دارد و به عنوان جلوه ای ازهویت ملی ایرانیان از قابلیت ثبت جهانی برخوردار است.
اگر بخواهیم کمی از این شاعر آیینی خوسف بدانیم باید با استادان اهل همکلام شویم که یکی از آن ها محمد علی رحیمی استاد دانشگاه و یکی از شاعر پیشکسوت خوسف است
استاد دانشگاه خوسف که خود از پیشکسوتان شعر وشاعری دیار گل های نرگس است در این زمینه گفت: «ابن حسام» شاعر آزاده ای است که ۹۲ سال از عمر خویش را صرف سرایش شعر آیینی کرد، اوهیچ گاه ازنردبان هنر برای رسیدن به مقاصد دنیوی بالا نرفت وآنچه پس از ۶ قرن،جویندگان حق وحقیقت را به تتبع درآثارش واداشته و تورق در دیوان گران سنگش را برای دلدادگان عرصه فرهنگ وادب فراهم کرده چیزی جز اجر مدائح ومناقب غرائی نیست که به درگاه حضرت احدیت وانبیاء واوصیاء تقدیم کرده است.
فردوسی ثانی
وی افزود: «ابن حسام خوسفی»به عنوان طلایه دار شعر شیعی واز معدود شاعران استاد قرن نهم هجری است که آثار ارزشمندش در حوزه شعر آیینی از برترین های این حوزه در تمام طول تاریخ ادبیات فارسی است.
بی شک در این حوزه کمتر شاعری سراغ داریم که همه تلاشش ترویج حب اهل بیت(ع) ومناقب ومراثی آنها باشد.
از میان آثار «ابن حسام»، «خاوران نامه» را بهای صد چندان است از آن نظر که در نوع خود بی بدیل وآخرین تقلید قابل ذکر از شاهنامه فردوسی است و به واسطه اثبات استادی و مهارت شاعر لقب «فردوسی ثانی» را برای سراینده اش به ارمغان آورده است.
به گفته وی خاوران نامه مثنوی بلند بالایی است که شاعر اهل بیت آن را در اوج قدرت شاعری خود یعنی میانسالی در قالب ۲۲هزار و۵۰۰ بیت سروده و با سرایش آن، نام خودرا در زمره برترین حماسه سرایان ادب فارسی به ثبت رسانده است.
در باب نامگذاری این اثر قول هایی وجود دارد که مستندترین آن اشاره خود شاعر است در این بیت: مر این نامه را خاوران نام نهادم که در خاوران شد تمام. اما این که منشاء ومنبع شاعر در سرایش این اثر حماسی چه بوده،نیاز به بحث بسیاری دارد که مجال ومقال فراخ تر از این را می طلبد.
شاعر در بیان این موضوع معتقد است «خاوران نامه»براساس منبع منثوری از زبان عربی به نظم فارسی در آمده است:
چو برسال هشتصد بیفزود سی
شد این نامه تازیان پارسی
البته در ابیات دیگری به باستانی بودن منبع اولیه «خاوران نامه» اشاره دارد:
به پایان رسانیدم این داستان
که برخواندم از نامه باستان
محتوای این اثر ارزشمند شرح جنگاوری های امیرالمومنین علی (ع) واخبار پیروزی وغنائم بسیاری است که با آن عزم مدینه می نماید ودر دروازه شهر مورد استقبال پیامبر ختمی مرتبت(ص)قرار می گیرد.
آمیخته ای ازحقیقت واسطوره
به گفته وی چنانکه از مطالعه «خاوران نامه» واشاره فوق برمی آید این اثر آمیخته ای از حقیقت و اسطوره است و بالطبع شخصیت ها نیز بعضی واقعی وبرخی زاییده ذهن خلاق شاعر است.
انتساب برخی از داستان های متن «خاوران نامه »به حضرت علی(ع) به رواج آن در فرهنگ عامه برمی گردد، چنان که خود شاعر نیز در جای جای آن به این موضوع اشاره کرده که این داستان ها درازای زمان با ایجاد تغییراتی به حضرت علی (ع) منسوب شده اند.
در این که «ابن حسام»از عهده این اثر بی بدیل به خوبی برآمده هیچ شکی نیست اما آنچه با مداقه در لابه لای ابیات خاوران نامه برای هر اهل ذوقی حاصل می شود، غلبه وجه بزمی بر رزمی آن است.
توصیف استادانه بزم هایی از قبیل مجالس شاهانه، عروسی، خواستگاری، مناظر طبیعی، بهار، روز وشب و حتی توصیف مناسبت هایی مانند شب معراج شاهد این مدعا است.
این استاد دانشگاه حکمت ها ،پند و اندرز، حق طلبی، دادخواهی و نکوهش ستمگری را از دیگر موضوعات مورد تاکید در خاوران نامه دانست و گفت: این موضوع در شاهنامه فردوسی نیز از اصول موکد آن به شمار می رود ونکته قابل ذکر ودارای اهمیت در زمینه «خاوران نامه »سخنی است که درسال های اخیر ورد زبان برخی ناآگاهان به آثار وانواع ادبی شده وآن این که مستندات «ابن حسام» در سرایش و نسبت دادن بعضی از داستان ها به امام معصوم چه بوده است؟
وی ادامه داد: صد البته جواب این سوال بر همه اهل ادب معلوم است چنانکه اگر قرار بر تطابق محتوای «خاوران نامه» بر واقعیات زندگی امام معصوم بود بازهم فردی بهتر از «ابن حسام» واقف به این موضوع نبود چرا که یکی از حوزه های تخصص وی تاریخ اسلام وعلوم مرتبط با آن چون رجال، نساب و…است وسرایش مثنوی «نسب نامه» و نیز وجود تلویحات متعدد تاریخی گواه بر تسلط «ابن حسام »بر مستندات تاریخ صدر اسلام است.
جدا از این احاطه شاعر برتاریخ اسلام اگر برنقل واقعیت های تاریخی زندگی امام علی (ع) استوار بود دیگر اطلاق نام حماسه بر آن جایز نبود.
کهن ترین نسخه
رحیمی افزود: خراسان بزرگ زادگاه حماسه در هر نوع ملی ومذهبی ادبیات فارسی است و این انتساب،افتخار کمی نیست ونباید از سر بی مهری وگاه با نگاهی ازروی ناآگاهی از کنار این موضوع بگذریم.
کهن ترین نسخه موجود «خاوران نامه » متعلق به سال ۸۵۴هجری قمری در زمان حیات «ابن حسام» کتابت شده ومنقش به نقاشی های مکتب هرات است و این موضوع دلالت بر اهمیت بیش از حد این اثر ادبی دارد بنابراین باید قدر این سرمایه افتخار را بدانیم و از مسوولان بخواهیم شرایط ومقدمات ثبت جهانی آن را در فهرست میراث مکتوب فراهم کنند.
ثبت مکتوب ملی
آن طور که علی صالحی، مسوول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوسف هم اعلام کرد: اقدامات اولیه برای ثبت این اثر ارزشمند در میراث مکتوب کشور انجام شده اما هنوز این اثر به ثبت نرسیده است.
با این که هنوز بوی نرگس در فضای دیار نرگس زارها نپیچیده اما گل های پنبه ای که در اطراف آرامگاه ابن حسام به ثمر رسیده اند و انارهای سرخی که بر گونه های زرد و نارنجی پاییز جا خوش کرده اند با زیست بوم سراسر عاشقانه پاییز خوسف حس و حالی شاعرانه را در وجودت زنده می کند تا با همراهی رنگی ترین فصل سال از دریچه های ایوان قدیمی بقعه ابن حسام سیاهه را به به مناسبت هفته فرهنگی خوسف به یادگار بگذاری.
پایان پیام/۶۹۰۷۵