بازخوانی خسارت‌های برجام در هشتمین سالگرد امضای آن
در هشتمین سالروز امضای برجام، مروری داریم بر خسارت‌های هنگفتی که این توافق به کشور و مردم تحمیل کرد.
فارس‌پلاس؛ دیگر رسانه‌ها – کیهان نوشت: 23 تیرماه، هشتمین سالروز امضای قرارداد خسارت‌بار برجام بود. هشت سال پیش در چنین روزی، حسن روحانی رئیس‌جمهور سابق در گفت‌و‌گوی زنده تلویزیونی به مناسبت امضای برجام گفت: «عیدانه فراوان شد، تا باد چنین بادا… امروز به ملت شریف ایران اعلام می‌کنم که طبق این توافق، در روز اجرای توافق (دی ماه 94) تمامی تحریم‌ها، حتی تحریم‌های تسلیحاتی، موشکی هم به‌صورتی که در قطعنامه بوده، لغو خواهد شد. تمام تحریم‌های اقتصادی شامل مالی، بانکی، بیمه، حمل‌ونقل، پتروشیمی و فلزات گرانبها بالمره (یکباره) لغو خواهد شد و نه تعلیق… امروز روزی است که قدرت‌های بزرگ اعلام کرده‌اند همه تحریم‌ها برداشته و همه قطعنامه‌های ظالمانه لغو و شرایط عادی و معمولی در روابط با ایران آغاز خواهد شد.
امروز یک پایان و آغاز است. پایانی برای ظلم‌ها و اتهام‌های غلط و نابجا نسبت به ملت بزرگ ایران و آغازی برای روند جدید در شروع همکاری‌های جدید در جهان. نقد دلسوزانه آزاد است، اما اجازه نمی‌دهم کسی بخواهد با دروغی و اتهامی و سخن ناروایی به امید مردم برای آینده درخشان این کشور، امید مردم برای رونق اقتصادی و امید مردم برای صلح و امنیت در کشور ما و منطقه و به اعتمادشان صدمه بزند.»
فتح‌الفتوح دیپلماسی ایران!
روزنامه‌های زنجیره‌ای در روز 24 تیرماه با هیاهوی فراوان به تعریف و تمجید از برجام پرداختند. این روزنامه‌ها با تیترهایی همچون «فتح‌الفتوح دیپلماسی ایران»، «کلید چرخید، ایران خندید»، «انفجار اتمی، بدون بمب»، «خورشید درخشان شد»، «آغاز عصر ایرانی»، «انفجار امید»، «پیروزی بدون جنگ»، «حصر ایران شکست»، «خجسته باد این پیروزی»، «مُهر تدبیر بر پیشانی تحریم»، «توافق قهرمانانه ایران»، «ظریف گل زد، ایران خندید»، «ایران بر قله توافق»، «توافق قهرمانانه ایران»، «غروب تحریم، ساحل توافق» و…از برجام استقبال کردند.
محمدجواد ظریف، وزیر سابق امور خارجه نیز 23 تیر در کنفرانس خبری گفت: «هیچ‌یک از برنامه‌های ما متوقف نشده و تحریم‌ها برداشته می‌شوند، برخی محدودیت‌ها باقی خواهند ماند که این نیز می‌تواند به عنوان یک فرصت مورد استفاده قرار گیرد… در این روز توافق اجرا می‌شود. در همان روز همه کشورها مقررات لغو تحریم‌ها را امضا خواهند کرد… هم بحث همزمانی و هم بحث تحریم‌ها و متناظر بودن اقدامات مسائلی هستند که ما در برجام درباره آنها دقت بسیاری کرده‌ایم… بعد از اجرایی شدن توافق دیگر تحریم اقتصادی وجود ندارد و تمام دارایی‌های ایران آزاد خواهد شد.»
تمام تحریم‌ها به واسطه برجام لغو خواهد شد!
مقامات ارشد دولت و رسانه‌های زنجیره‌ای و مدعیان اصلاحات تمامی امور کشور، حتی آب خوردن مردم را به برجام گره زده و مدعی شدند که با امضای این توافق، تمام مشکلات کشور رفع خواهد شد.
در همین رابطه، حسن روحانی گفته بود: «تحریم‌های ظالمانه باید از بین برود تا سرمایه بیاید و مشکل محیط‌زیست، اشتغال، صنعت و آب خوردن مردم حل شود، منابع آبی زیاد شده و بانک‌ها احیا شوند.»
اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور در دولت قبل نیز در همان مقطع گفته بود: «دولت می‌تواند در دوران پساتحریم با برنامه‌ریزی جدی، انبوهی از سرمایه را وارد کشور کند.»
محمدجواد ظریف، وزیر سابق امور خارجه (شهریور ۹۴ در کمیسیون برجام) گفته بود: «کل تحریم‌های اقتصادی، مالی و پولی اتحادیه اروپا، کل تحریم‌های ایالات متحده که بر شخصیت‌های غیرآمریکایی اعمال می‌شود از روز اجرا لغو خواهد شد، علاوه‌بر آن تحریم ۳۵ ساله هواپیمایی نیز لغو می‌شود». ظریف پیش از آن با اشاره به توافق هسته‌ای گفته بود: «تمام تحریم‌ها لغو خواهد شد.»
عباس عراقچی، معاون سابق وزیر خارجه نیز تاکید کرده بود: «تمامی تحریم‌ها لغو می‌شوند و نه تعلیق».
دیگر مقامات ارشد دولت قبل و فعالین مدعی اصلاحات نیز تاکید کرده بودند که «با امضای توافق، سرمایه خارجی به کشور سرازیر می‌شود» و « سال ۹۴ اقتصاد ایران بعد از توافق هسته‌ای شکوفا خواهد شد» و «بعد از توافق منتظر رشد اقتصادی، کاهش تورم و خروج از رکود باشید» و «با لغو تحریم‌ها مشکل عدم استطاعت مالی جوانان برای ازدواج برطرف شده و کارهای عمرانی نیز با سرعت بیشتری انجام می‌شود.»
امضای هر توافق، بهتر از عدم توافق!
و اما مذاکرات هسته‌ای در دولت روحانی درست از زمانی منحرف شد که برخی تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان با بی‌توجهی به خطوط قرمز، به نفس مذاکره و توافق موضوعیت بخشیدند و اعتماد مطلق به آمریکا داشتند.
در شهریور ۹۳ و در میانه مذاکرات هسته‌ای ایران و ۱+۵، ظریف در مصاحبه با رادیو «ان‌پی‌آر» آمریکا در اظهارنظری عجیب گفت: «رسیدن به هر نوع توافقی، بهتر از عدم توافق است»!
این اظهارنظر عجیب از سوی ظریف در حالی بود که در سوی مقابل، «جان کری» وزیر خارجه وقت آمریکا در مصاحبه با سی‌ان‌ان گفته بود: «من بارها اعلام کرده‌ام توافق نکردن بهتر از توافق بد است».
تعبیری که رسانه‌های خارجی و ضدانقلاب از اظهارات ظریف داشتند، جالب توجه بود. این رسانه‌ها پیام چنین کمپینی را نیاز شدید ایران به توافق ولو به هر قیمتی قلمداد کردند.
رهبر معظم انقلاب- بهمن ۹۳- در دیدار فرماندهان نیروی هوایی ارتش فرمودند: «من همین‌جا این را بگویم: اولاً بنده با توافقی که بتواند انجام بگیرد موافقم؛ البته توافق بد نه. آمریکایی‌ها مکرر تکرار می‌کنند و می‌گویند «ما معتقدیم که توافق نکردن، بهتر از توافق بد کردن است»؛ بله، ما هم همین عقیده را داریم؛ ما هم معتقدیم که توافق نکردن، بهتر است از توافق بد، توافقی که به‌ضرر منافع ملی است، توافقی که موجب تحقیر ملت بزرگ و باعظمت ایران است.»
اجرای توافق به صورت یکطرفه، نامتوازن و غیرهمزمان در ۲ ماه!
در سال ۹۴ تیم مذاکره‌کننده به ریاست ظریف در اقدامی عجیب و نامتعارف پذیرفت که ایران به صورت پیش‌دستانه تعهدات خود را اجرا کند و پس از پایان تعهدات ایران، طرف مقابل از جمله آمریکا اجرای تعهدات خود را آغاز کند!
بر همین اساس ویژگی‌های بدیهی یک توافق بین‌المللی از جمله توازن در اجرای تعهدات، همزمانی اجرای تعهدات، ضمانت اجرا و مکانیسم شکایت، پیش‌بینی عهدشکنی طرف مقابل و دریافت خسارت از طرف عهدشکن به هیچ عنوان در برجام رعایت نشد!
دولت روحانی در مدت حدود ۲ ماه تمامی تعهدات خود را به صورت شتابزده و یکطرفه انجام داد. شتابزدگی دولت حتی تعجب رسانه‌های خارجی را نیز در پی داشت.
بر همین اساس ۱۲ هزار سانتریفیوژ از چرخش ایستاد، در قلب راکتور اراک بتن‌ریزی شد، ۹۷۰۰ کیلو از ۱۰ هزار کیلوگرم ذخایر اورانیوم غنی شده از کشور خارج شد و حتی تحقیق و توسعه نیز متوقف شد!
پس از آن، روز اجرای تعهدات طرف مقابل آغاز شد. آمریکا در اولین روز اجرای تعهدات ۱+۵، برجام را نقض و تحریم‌های جدید ضدایرانی را تصویب کرد! پس از آن نیز برجام بارها و بارها توسط دولت اوباما و سپس دولت ترامپ به صورت فاحش نقض شد و آمریکا هیچ‌گاه تعهدات خود را اجرا نکرد.
این در حالی بود که رهبر معظم انقلاب- ۲ تیر ۹۴- در دیدار سران قوا و مسئولان و مدیران ارشد نظام با تاکید بر لزوم همزمانی و توازن تعهدات فرمودند: «لغو تحریم‌ها نباید به اجرای تعهدات ایران منوط شود نگویند شما تعهدات را انجام دهید بعد آژانس گواهی دهد تا تحریم‌ها لغو شود ما این مسئله را مطلقاً قبول نداریم. اجرائیات لغو تحریم‌ها نیز باید با اجرائیات تعهدات ایران متناظر باشد».
رهبر معظم انقلاب- ۹ آذر ۹۵- در دیدار فرماندهان نیروی دریایی ارتش فرمودند: «مشکلات موجود در مسئله توافق هسته‌ای، به خاطر عجله در زودتر به سرانجام رساندن توافق است… در مذاکرات هسته‌ای بحث‌های فراوانی راجع به تحریم‌ها شد اما اکنون در کنگره آمریکا، مسئله تمدید تحریم‌ها را مطرح می‌کنیم. وقتی عجله داریم که کار را زودتر تمام کنیم، از جزئیات غفلت می‌کنیم که موجب ایجاد رخنه و نقطه سلبی در آن کار می‌شود».
امضای مقام آمریکایی تضمین است!
روزنامه زنجیره‌ای شرق- ۱ دی ۹۴- در تیتر اصلی نوشت: «اطمینان تهران از اجرای برجام، امضای کری تضمین است».
در متن این گزارش آمده بود: «به دنبال اعتراض ظریف [به قانون محدودیت ویزا که نقض برجام از سوی آمریکا بود] جان کری، وزیر خارجه آمریکا، در نامه‌ای خطاب به ظریف نوشت این قانون به‌هیچ‌وجه مانع ما نمی‌شود که تعهدات خود طبق برجام را اجرا کنیم… عراقچی-۳۰ آذر ۹۴- تأکید کرد که این نامه، امضای وزیر خارجه آمریکا را دارد و اجرای موفق برجام را تضمین کرده است. وی تأکید کرد: آنچه برای ما مهم است این است که برجام در مرحله اجرا با هیچ‌گونه خدشه و صدمه‌ای مواجه نشود، آقای کری این تضمین را به‌عنوان وزیر خارجه آمریکا به صورت کتبی با امضای رسمی داده است»!
این تیتر بارها به‌عنوان نماد سهل‌اندیشی طیف مدعی اصلاحات و دستگاه دیپلماسی دولت قبل در موضوع برجام و مواجهه با کشورهای سلطه‌گر غربی معرفی شد. علاوه‌بر این مقامات ارشد دولت روحانی بدون توجه به خوی سلطه‌گری آمریکا و فریبکاری مقامات این کشور، مدعی شدند که باراک اوباما – رئیس‌جمهور سابق این کشور- فردی مؤدب و باهوش است!
رهبر معظم انقلاب- ۱۹ بهمن ۹۷- در دیدار همافران ارتش فرمودند: «درباره آمریکا هم از چند سال قبل و در مذاکرات هسته‌ای، هم در جلسات خصوصی و هم در جلسات عمومی مکرر به مسئولان می‌گفتم به آمریکایی‌ها اعتمادی ندارم و شما هم به قول و حرف و لبخند و امضای آنها اعتماد نکنید. اکنون نتیجه این شده است مسئولانی که آن روزها مذاکره می‌کردند، خودشان می‌گویند آمریکا غیرقابل اعتماد است. باید از اول این را تشخیص می‌دادند و بر این مبنا حرکت می‌کردند».
وقتی ظریف متن برجام را نخوانده، امضاء کرد
تیم ضعیف مذاکره‌کننده هسته‌ای در دولت یازدهم به ریاست ظریف با اهمال در متن برجام و سستی در شناخت اهمیت واژگان در فرهنگ‌های مختلف، لطمات جبران‌ناپذیری به منافع ملی وارد کرد.
«وندی شرمن» عضو سابق تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای آمریکا- فروردین ۹۶- در اندیشکده وودرو ویلسون و در حضور «کاترین اشتون» با تمسخر درباره توافق هسته‌ای گفته بود: «اعضای 1+ 5 و اتحادیه اروپا توافق کردند که (با پوزخند) تحریم‌های هسته‌ای را «موقتاً متوقف کنند»، «lift» لغتی است که در زبان انگلیسی به معنی (معلق نگاه داشتن و یا موقتاً متوقف کردن) است اما طرف ایرانی «lift» را به معنی «پایان دادن و خاتمه دادن ترجمه می‌کرد» و به همین دلیل هم ما از این لغت استفاده کردیم».
«احمد توکلی» نماینده سابق مردم تهران در مجلس شورای اسلامی پیش از این گفته بود: «سه‌شنبه ۳۰ تیر ۹۴ آقای دکتر ظریف به مجلس آمد و گزارشی از برجام و حواشی آن، از جمله قطعنامه ۲۲۳۱ تقدیم مجلس کرد. چهار سؤال نوشتم و برای رئیس‌جلسه، آقای لاریجانی فرستادم… از جمله پرسیدم در حالی که لااقل ۴ بار لفظ تعلیق صراحتاً در برجام آمده است چرا آقای وزیر چند بار با تأکید گفتند تمام تحریم‌ها لغو شده است؟ با کمال تعجب وزیر محترم در پاسخ گفت: «اصلاً تعلیق هیچ‌جا نیامده، در هیچ جای برجام تعلیق نیامده، هر کس تعلیق ترجمه کرده اشتباه کرده، هیچ جای برجام تعلیق نیامده. کلمه تعلیق وجود ندارد. لغو کرد… لغو، تمام شد.» من کلمه انگلیسی suspend را در متن برجام با ماژیک برجسته کردم و چون خودم منتظر اجازه اخطار بودم، از آقای دکتر نجابت خواهش کردم برود آنها را به دکتر لاریجانی نشان دهد. لاریجانی که مطمئن شد، به نجابت گفت برو به ظریف نشان بده. آقای دکتر ظریف در واکنش به دکتر نجابت گفت من ندیده بودم! عذر بدتر از گناه»!
ظریف: آمریکا از برجام خارج نمی‌شود!
«محمدجواد ظریف» در تابستان ۹۴ در نشست بررسی برجام در شورای راهبردی روابط خارجی تاکید کرد: «به شما اطمینان می‌دهم آمریکا نمی‌تواند از برجام خارج شود»!
اما آمریکا در ۱۸ اردیبهشت ۹۷ بدون هیچ هزینه‌ای از برجام خارج شد.
کارشناسان تاکید داشتند که برجام به لحاظ حقوقی حتی یک Gentleman agreement هم نیست و صرفاً یک Deal است. به همین خاطر تیم حقوقی ایران عملاً امکان استفاده از آن را در شکایت علیه آمریکا نداشت و ناچار به عهدنامه مودت استناد کرد.
یک سؤال: به نظر شما، اینکه با اطمینان بگوییم که واشنگتن از برجام خارج نمی‌شود، مصداق اعتماد بلاوجه به آمریکا نیست؟!
تضمین روحانی به مقام اروپایی!
روزنامه نیویورک تایمز تیر ماه ۱۳۹۴، برجام را موفقیت بزرگ دولت اوباما با «غلاف خالی از اسلحه» خواند. روند نامتوازن برجام، دولت اوباما را به طمع انداخت تا پس از گرفتن امتیازات نقد، تحریم‌ها را برخلاف تعهدش گسترش دهد. انفعال دولت روحانی همچنین، به ترامپ جرأت داد تا با خروج از توافق، گروکشی بیشتری انجام دهد. فدریکا موگرینی می‌گوید روحانی به او اطمینان داد که حتی در صورت خروج آمریکا، در توافق بماند و تعهداتش را انجام دهد. ترامپ تصور می‌کرد با فشار جدید، دولت ایران پای مذاکرات می‌رود و امتیازات بیشتری می‌دهد.
ادامه اجرای تعهدات برجامی علی‌رغم نقض فاحش برجام توسط آمریکا
در بخشی از نامه رهبر معظم انقلاب خطاب به روحانی- مهر ۹۴- تاکید شده بود: «در سراسر دوره‌ی هشت‌ساله، وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه‌ای (از جمله بهانه‌های تکراری و خودساخته تروریسم و حقوق بشر) توسّط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام محسوب خواهد شد و دولت موظّف است طبق بند ۳ مصوّبه مجلس، اقدامهای لازم را انجام دهد و فعّالیّت‌های برجام را متوقّف کند».
همان‌طور که پیش از این نیز ذکر شد، تنها یک روز پس از آغاز اجرای برجام، وزارت خزانه‌داری آمریکا، ایران را تحریم کرد. این اقدام در پسابرجام بارها و بارها – هم در دولت اوباما و هم در دولت ترامپ – تکرار شد. متاسفانه رویکرد دولت روحانی در مقابل عهدشکنی طرف غربی در برجام، همواره از موضع انفعال و ضعف بود.
بی‌اعتمادی به آمریکا، بزرگ‌ترین درس عبرت برجام
تاکنون به دفعات به عبرت‌ها و خسارت‌های برجام پرداخته شده است. اما بزرگ‌ترین و مهم‌ترین عبرت برجام، لزوم بی‌اعتمادی به آمریکاست. هر چند که در دولت قبل برخی دولتمردان تاکید کرده بودند که امضای وزیر خارجه آمریکا تضمین است، اما برجام یک‌بار دیگر ثابت کرد که دولت آمریکا – چه جمهوری خواه باشد و چه دموکرات – به هیچ عنوان قابل اعتماد نیست.
یکی دیگر از عبرت‌های برجام این بود که نشان داد گشایش اقتصادی در گروی نزدیکی به آمریکا نیست. در دولت قبل دیپلماسی مقتدرانه مورد بی‌اعتنایی قرار گرفت و رویکرد «گرفتن بهانه از طرف آمریکایی و اروپایی» و به عبارتی دیپلماسی منفعلانه در دستور کار قرار گرفت.
از دیگر درس‌های برجام این بود که بیش از پیش ثابت کرد که راه‌حل مشکلات در پیوستن به FATF و برجام خلاصه نمی‌شود. در دولت قبل مواردی از قبیل خرید واکسن کرونا، پیوستن به سازمان اقتصادی شانگهای، دیپلماسی اقتصادی در منطقه و… همگی به برجام و FATF منوط شد، اما در دولت رئیسی، بدون برجام و بدون FATF موارد مذکور تحقق یافت.
یکی دیگر از درس‌های برجام این بود که نشان داد راه‌حل مشکلات در اتکا به توان داخلی و ظرفیت‌های عظیم کشورمان است. و اما در دولت سیزدهم، با تغییر ریل‌گذاری در سیاست خارجی تلاش شد تا از استمرار خسارت‌های برجام جلوگیری شود. ولیکن بانیان و حامیان برجام با فرافکنی در پی تحمیل مجدد خسارت‌های برجام هستند.
پایان پیام/ت