حضور مردان در بخش زنان و زایمان با کدام جواز شرعی؟
حضور مردان در اتاق عمل زنان و زایمان به این بهانه که «پزشک محرم است»، در بسیاری از بیمارستان‌ها به امری عادی تبدیل شده و چالش‌هایی برای زنان باردار ایجاد کرده اما آیا احکام شرعی هم به نفع این باور عامه رای می‌دهد یا نه؟ این سوالی است که در این گزارش به آن پاسخ خواهیم داد.
گروه زندگی- «پزشک محرم است!» حتما شما هم بارها این جمله به گوشتان خورده و گاهی در مواجهه با پزشکی از جنس مخالف، در دو راهی محرم و نامحرم گیر افتاده اید، اما واقعا پزشک محرم است یا نه؟ و اصلا چه بایدها و نبایدهایی در این زمینه وجود دارد و احکام فقهی چه می‌گویند؟ این سوالات برای بسیاری از بیماران به ویژه زنان باردار که در حین زایمان، پوشش قابل توجهی ندارند، حائزاهمیت است. چه بسا که مدتی است در همین راستا، پویش‌هایی تحت عنوان «نه به حضور مردان در اتاق عمل زنان و زایمان» مطرح شده و زنان بسیاری با سطح اعتقادی مختلف خواستار رسیدگی به این مساله هستند.
مخاطبان پویش‌های موردنظر که اتفاقا زنانی از طیف‌های مختلف اعتقادی هستند، حضور مردان در اتاق عمل زنان و زایمان را هم به لحاظ اعتقادی و هم به لحاظ حجب و حیای زنان ایرانی محکوم کرده و دلایل موجهی دارند. البته افزون بر مسائل اعتقادی، سلب آرامش روحی و روانی و ایجاد آسیب‌های جسمی و روانی به مادران به سبب استرس‌های ناشی از حضور مردان، به عنوان بخشی از دلایل زنان عنوان شده که پیش از این، طی چند گزارش «نه به حضور زنان در اتاق عمل زنان و زایمان»، «باز هم کابوس حضور مردان در بخش زنان و زایمان» و «یک تجربه نگاری مستند از حضور مردان در اتاق زایمان» به آن پرداخته ایم. حالا با این توضیحات قصد داریم ضمن اشاره به احکام و فتواهای شرعی درخصوص جمله معروف «پزشک محرم است»، جزئیات این احکام را مورد بررسی قرار دهیم تا یکبار برای همیشه تکلیفمان با حضور پزشکان مرد در اتاق زنان و زایمان مشخص شود!
وقتی می گوییم پزشک محرم است، منظور شرایط اضطراری است نه در هر شرایطی
مراجع چه می‌گویند؟
پزشک محرم نیست! مگر…
قطعا پاسخ به این سوال، حجت را بر همه خصوصا آن‌هایی که به احکام شرعی مقیدند، تمام می‌کند و می‌تواند معیاری برای وضع قوانین جدید در بیمارستان‌ها باشد. متاسفانه اکثر بیمارستان‌ها که در بین آن‌ها بیمارستان‌های دولتی هم به چشم می‌خورد، چندان در قید و بند این حرف‌ها نیستند و تا به امروز زیر بار کادر درمان زنانه برای اتاق عمل زنان و زایمان نرفته اند؛ به همین منظور می‌خواهیم با چند فتوای واضح و قطعی از پرطرفدارترین مراجعمان شروع کنیم.
پزشک آقا تنها در شرایطی مجاز به لمس و نظر بر بیمار خانم از جمله حضور در اتاق زایمان است که شرایط اضطرار باشد، دسترسی به پزشک خانم غیرممکن باشد و یا پزشک آقا حاذق‌تر باشد.
* امام خمینی (ره): اگر ضرورت دارد مراجعه به مرد مانع ندارد، ولی بدون ضرورت با وجود دکتر زن به مرد مراجعه نکنند.
*آیت الله خامنه ای: اگر معاینه و درمان منوط به نظر و لمس حرام باشد جایز نیست مگر در صورتی که مراجعه به پزشک زن حاذق و متخصص غیرممکن باشد.
*آیت الله بهجت: در مواردی که مستلزم لمس و نظر محرم است تا به مرحله ضرورت نرسیده جایز نیست.
*آیت الله سیستانی: اگر مستلزم نگاه یا لمس حرام است با بودن متخصص زن جایز نیست مگر اینکه به متخصص زن در انجام صحیح کار اعتماد نباشد.
*آیت الله مکارم شیرازی: در صورتی که پزشک همجنس به قدر کافی وجود داشته باشد، در جائی که مستلزم نظر و لمس حرام است، جایز نیست.
با نگاهی کلی بر احکام و فتواهای مراجع تقلید که برخی از آن‌ها را خواندید، می‌توان دریافت که پزشک آقا تنها در شرایطی مجاز به لمس و نظر بر بیمار خانم از جمله حضور در اتاق زایمان است که شرایط اضطرار باشد، دسترسی به پزشک خانم غیرممکن باشد و یا پزشک آقا حاذق‌تر باشد.
پزشک آقا فقط در شرایط «اضطرار»!
در همین راستا حجت الاسلام «سید روح الله حسینی»؛ استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم کمی مفصل‌تر به این احکام پرداخته و می‌گوید: «در رابطه با لمس و نظر در بحث پزشک غیرهمنجس، همه فقها قائلند به ضرورت و اضطرار و پیامبر اکرم (ص) نیز اضطرار را در جمع ۹ چیزی که از مسلمانان برداشته می‌شود، قرار داده اند. البته اضطرار به معنای شرایطی کاملا خاص و ضروری است؛ مثلا وقتی یک مسلمان در بیابان گیر افتاده می‌تواند به مقدار زنده ماندن از گوشت مردار بخورد. بنابراین وقتی پای جان درمیان باشد، از آنجایی که نجات جان واجب است، پزشک آقا نیز در صورت‌عدم حضور پزشک خانم، شرعا مجاز است وارد عمل شود.»
عملا درصد بالایی از حضور مردان در اتاق زنان و زایمان از پزشک گرفته تا تکنسین و اینترن و پرستار، بدون توجیه شرعی و مجوز اسلامی صورت می‌گیرد
او ادامه می‌دهد: «البته این شرایط بیشتر در شهرستان‌های محروم حاکم است و در شهرهای بزرگ از جمله تهران با وجود این همه پزشک و متخصص خانم که عملا با کمبود کادر درمان خانم و اضطرار حضور مردان مواجه نیستیم، حضور کادر درمان آقا جایز نیست. وقتی درجاهایی مثل تهران به راحتی می‌توان تیم زنانه برای اتاق عمل زنان و زایمان درنظر گرفت، بیمارستان‌ها به لحاظ شرعی ملزم به انجام این کار هستند.»
در حوزه زنان و زایمان آنقدر پزشک حاذق خانم داریم که ضرورتی به حضور مردان در هنگام زایمان نباشد!
با وجود پزشکان حاذق خانم، اما و اگری باقی نمی‌ماند
این استاد حوزه همچنین به یک شرط دیگر برای مجاز بودن لمس و نظر پزشک آقا اشاره کرده و توضیح می‌دهد: «علاوه بر اضطرار، مورد دیگری هم وجود دارد که برخی مراجع اجازه داده‌اند و آن شرایطی است که فلان پزشک مرد نسبت به فلان پزشک زن، حاذق‌تر باشد. البته اگر امکان دارد به پزشک خانمی با همان سطح مراجعه شود، باید این کار را انجام داد اما در غیر اینصورت، می‌توان از پزشک آقای حاذق‌تر استفاده کرد.»
شاید در برخی تخصص‌ها و البته بصورت موردی بتوان ادعای برتری پزشکان مرد بر پزشکان زن را داشت و با همین ادعا، جواز درمان توسط پزشک آقا را صادر کرد اما بدیهی است که امروزه در زمینه زنان و زایمان، حوزه پرستاری و حتی تکنسین‌ها و کارشناسان اتاق عمل و بیهوشی، شمار متخصصان خبره و حاذق خانم آنقدر زیاد است که نمی‌توان به این بهانه، جواز شرعی حضور مردان در اتاق عمل زنان و زایمان را صادر کرد و حتی به نوعی می‌توان گفت که این جواز شرعی عملا در این حوزه کاربرد چندانی ندارد.
اعتراض به کادر آقا حق شرعی زنان است
یکی از مباحث مطرح شده در پویش‌های «نه به حضور مردان دراتاق زنان و زایمان»، بی‌توجهی به اعتراض زنان در هنگام حضور مردان در اتاق زایمان بود که افراد زیادی نیز در تایید این مساله، به تجربیات تلخ خود اشاره کرده و گفته بودند که حتی در هنگام معترض شدن به حضور مردان، با بی‌تفاوتی و یا واکنش‌های تند از جانب کادر درمان مواجه شده اند؛ مساله‌ای که کاملا با حقوق زنان در تناقض است و البته اسلام هم صراحتا پشت زنان ایستاده و از حقوق آن‌ها حمایت می‌کند.
امروزه شمار متخصصان خبره و حاذق خانم به ویژه در حوزه زایمان آنقدر زیاد است که نمی‌توان به این بهانه، جواز شرعی حضور مردان در اتاق عمل زنان و زایمان را صادر کرد.
استاد سطوح عالی حوزه در این باره به نقلی از امام باقر (ع) و به روایت از ابوحمزه ثمالی اشاره کرده و می‌گوید: «به گفته امام باقر (ع)، اگر بیمار خانم شرایط اضطرار پیدا کرد، پزشک آقا باید او را معالجه کند البته اگر آن خانم خودش بخواهد. به واقع این روایت به خوبی نشان می‌دهد که پزشک آقا فقط در صورت رضایت خود خانم آن هم در شرایط اضطرار می‌تواند کار درمان او را انجام دهد، بنابراین اگر بیماری از حضور کادر آقا ناراضی باشد و غیظ کند، به هیچ عنوان حضور آقا مجاز نیست و مراجع نیز همین را می‌گویند. البته اگر بیمار بیهوش و در کما باشد و قابلیت تشخیص نداشته باشد اما بقیه بگویند که حضور پزشک غیرهمجنس ضرورت دارد، چون نجات جان واجب است، می‌توان از وجود پزشک غیرهمجنس بهره برد.»
با توجه به حقوقی که حتی در روایات نیز به آن اشاره شده، خانم‌ها برای حضور یاعدم حضور کادر درمان آقا در اتاق زنان و زایمان حتی در شرایط اضطرار حق انتخاب دارند اما با استناد به کامنت‌های دریافتی از زنان باردار، در موارد بسیاری نه تنها پزشک و کادر درمان آقا در هنگام زایمان در اتاق حضور داشته اند، بلکه حتی اینترن‌های آقا نیز بالای سر خانم باردار آمده و منجر به نارضایتی آن‌ها شده‌اند که قطعا باید تدابیری برای این مساله اندیشیده شود تا بیش از این، حقوق زنان در حساسترین لحظات زندگیشان ضایع نشده و شاهد عذاب روحی مادران باردار نباشیم.
برای ممنوعیت حضور کادر آقا در اتاق زنان و زایمان نیاز به قوانینی متناسب با احکام شرعی است
یک مطالبه فراموش شده که نیاز به قانون دارد
براساس آنچه گفته شد، می‌توان دریافت که عملا درصد بالایی از حضور مردان در اتاق زنان و زایمان از پزشک گرفته تا تکنسین و اینترن و پرستار، بدون توجیه شرعی و مجوز اسلامی صورت می‌گیرد که با این حساب، مطالبه زنان از مسئولان مربوطه جهت رسیدگی به این مساله، امری به جا محسوب می‌شود. حجت الاسلام حسینی در مورد چرایی این شرایط در بیمارستان‌های کشوری اسلامی می‌گوید: «یکسری مسائل از جمله همین مساله باید مطالبه شود تا نهایتا به فرهنگ تبدیل شده و جا بیفتد. حتی در دوران پیامبر هم با اینکه خیلی چیزها تغییر کرد اما خیلی چیزها به اشتباه باقی ماند؛ بنابراین حالا که چنین مطالبه‌ای مطرح شده، باید آن را پیگیری کرد تا اقدامات لازم و قانونی صورت گیرد.»
به واقع در بسیاری از بیمارستان‌ها خصوصا در کلان شهرها با محدودیتی در بحث کادر درمان خانم برای فعالیت در اتاق عمل زنان و زایمان مواجه نیستیم که احتمالا با یک نگاه متعهدانه و برنامه ریزی بهتر می‌توان به این معضل بزرگ که هیچ گونه همخوانی با اعتقادات مذهبی ما ندارد، پایان داد و آرامش روانی را به زنان باردار بازگرداند.
ادامه دارد…