راه‌حل‌هایی برای پایان بحران قفقاز
جمهوری اسلامی ایران علاوه بر اینکه همواره قره‌باغ را متعلق به جمهوری آذربایجان می‌داند، بر عدم تغییر جغرافیای سیاسی قفقاز و لزوم حفظ حقوق ارامنه ساکن آن تأکید داشته است.
فارس‌پلاس؛ دیگر رسانه‌ها – مهر نوشت: در روزهای گذشته بار دیگر قفقاز جنوبی شاهد تحولاتی بود که شاید بتوان گفت معادلات مرتبط با این منطقه را بیش از گذشته پیچیده کرده است. پس از تحرکات نظامی جمهوری آذربایجان که از هفته‌های پیش آغاز شده بود، سرانجام باکو قصد حمله به مناطق قره باغ را به فعلیت رساند و تنها در کمتر از ۴۸ ساعت با تسلیم دولت خودخوانده قره‌باغ، کل این منطقه را به کنترل خود در آورد دستور خلع سلاح جدایی طلبان ارمنی را صادر کرد.
منطقه قره‌باغ سال‌ها محل مناقشه بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان بود تا اینکه ارمنستان رسماً قره‌باغ را جزو جمهوری آذربایجان اعلام کرد. در سال ۲۰۲۲، نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان که عملاً کنترل قره‌باغ را از دست داد، علناً گفت که ارمنستان از ادعاهای ارضی خود در این منطقه صرف‌نظر کرده است.
این ناحیه در زمان شوروی به عنوان یک جمهوری خودگردان زیر نظر جمهوری آذربایجان بود اما پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و وقوع جنگ قره‌باغ به تصرف ارمنستان درآمد.
جنگ اول قره‌باغ از فوریه ۱۹۸۸ تا مارس ۱۹۹۴ در ناحیه قره‌باغ، واقع در جنوب غربی جمهوری آذربایجان، بین جمهوری آذربایجان و اکثریت ارمنی ساکن با پشتیبانی ارمنستان رخ داد.
از پیروزی ایروان در جنگ نخست قره‌باغ در سال ۱۹۹۴ تا بازپس‌گیری سرزمین‌های جمهوری آذربایجان در جریان جنگ ۴۴ روزه، جمهوری اسلامی ایران به عنوان «میانجی» در منطقه قفقاز جنوبی همواره از موضع باکو مبنی بر بازگشت سرزمین‌های این کشور براساس قطع‌نامه ۸۸۴ شورای امنیت سازمان ملل حمایت کرده است. در عین حال مقامات سیاسی- دفاعی ایران اعلام کردند که تغییر ژئوپلیتیک منطقه قفقاز جنوبی و مرزهای بین‌المللی خط قرمز قطعی تهران بوده و به هیج وجه این موضوع را تحمل نخواهد کرد.
قره باغ از لحاظ حقوق بین‌الملل متعلق به آذربایجان است، اما ساکنان این منطقه عمدتاً ارمنی هستند. به همین دلیل این موضوع همواره مورد توجه مقامات رسمی کشورمان در سطوح مختلف بوده است.
واکنش ایران به تحولات این منطقه و تلاش برای حفظ و نظم و عدالت همواره مورد توجه و مؤثر بوده است. حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب در این خصوص تاکید داشته‌اند که می‌بایست تمامی اراضی اشغالی تخلیه شده و تحویل جمهوری آذربایجان شود. ایشان همچنین بر تأمین امنیت اهالی ارمنی قره باغ نیز تاکید داشتند.
حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان نیز در جریان دیدار اخیرش با همتای ارمنستانی با تاکید بر اینکه جمهوری‌اسلامی‌ایران قره‌باغ را بخشی از جمهوری آذربایجان می‌داند تصریح کرد اختلافات باید از طریق سیاسی و گفتگو حل و فصل شود.
امیرعبداللهیان چندی پیش نیز در نشست خبری مشترک با «هاکان فیدان» وزیر خارجه ترکیه که به تهران سفر کرده بود، درباره قفقاز عنوان کرد: قویاً معتقدیم زمان عبور از دوره تنش و درگیری به دوره صلح و همکاری در قفقاز فرارسیده است. از توافقات و گفت‌وگوهای ارمنستان و آذربایجان در این زمینه استقبال می‌کنیم و بار دیگر تأکید می‌کنیم هرگونه تغییر ژئوپلتیک در منطقه و هرگونه اقدام برای محدود کردن مسیرهای تاریخی ترانزیتی موجود در منطقه را هرگز برنخواهیم تافت.
چهارم مهر ماه نیز رؤسای جمهور ایران و روسیه در خصوص اوضاع قره‌باغ کوهستانی گفتگو کردند که بر اساس اعلام پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری ایران، رؤسای جمهور ایران و روسیه در این مکالمه تلفنی، ضمن مرور آخرین وضعیت تحولات منطقه‌ای بر لزوم حل و فصل مسائل منطقه قفقاز جنوبی در گفت‌وگو بین دو کشور و نیز گفت‌وگوها در قالب «۳+۳»( با مشارکت کشورهای جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، روسیه، ایران و ترکیه) و پرهیز از دخالت بیگانگان در موضوعات مربوط به منطقه تأکید کردند.
روز یک‌شنبه هفته جاری نیز آرمن گریگوریان دبیر شورای امنیت ملی جمهوری ارمنستان در جریان سفر به تهران با علی اکبر احمدیان نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دیدار و با او درباره امور دوجانبه، تحولات منطقه قفقاز و مسائل بین المللی گفتگو کرد.
احمدیان با اشاره به آخرین تحولات منطقه‌ی قفقاز و ضرورت تلاش همه طرف‌ها برای استقرار آرامش و امنیت در منطقه، تصریح کرد، هرگونه تغییر در ژئوپلیتیک منطقه ناامن کنند و موجب بی ثباتی و تصاعد بحران است.
دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان، با تبیین سیاست اصولی و تغییر ناپذیر جمهوری اسلامی در توسعه همکاری و تعامل با همسایگان و ایجاد منطقه‌ای عاری از هرگونه تنش و درگیری افزود: گفتگوهای صریح و سازنده میان کشورهای منطقه بستر ساز امنیت پایدار، توسعه متوازن و رفاه و آسایش مردم منطقه است.
گریگوریان با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه نیز دیدار داشت و همچنین سرلشکر باقری، فرمانده کل نیروهای مسلح امروز در دیدار با وی تاکید کرد: تداوم تنش در این منطقه به نفع دو کشور ارمنستان و آذربایجان و سایر کشورهای منطقه نیست و باید تلاش‌ها بر رفع این اختلافات و تنش‌ها متمرکز شود و جمهوری اسلامی ایران آمادگی کمک به رفع این تنش‌ها را دارد. وی با بیان اینکه هیچ دلیلی برای ایجاد بحران در منطقه وجود ندارد، افزود: تفرقه و ناآرامی سیاست‌های بیگانگان است و کشورهای منطقه باید با گفتگو مسائل و مشکلات خود را حل کنند. در این دیدار نیز دبیر شورای امنیت ملی ارمنستان گزارشی پیرامون تحولات قفقاز ارائه کرد.
به عنوان اولین نکته از مواضع مسئولان کشورمان و همچنین تحولات گذشته می‌توان به این اشاره کرد که جمهوری اسلامی ایران به هیچ عنوان قطع ارتباط سرزمینی خود با ارمنستان و ایجاد تغییر در جغرافیای سیاسی منطقه قفقاز را برنمی‌تابد.
از طرف دیگر ایران مخالف حضور بازیگران فرامنطقه‌ای در قفقاز است و برای حل بحران همچنان بر راه حل در چارچوب ۳+۳ تاکید دارد. البته گفتنی است که بازی با بحران قره باغ از سوی بازیگران بین المللی بعد از گذشت سه دهه ثابت کرده که این بحران، اگرچه برای مردم عادی، رنج و مرگ و آوارگی همراه داشته است، اما گویا برای برخی طرف‌ها هم آب و هم نان داشته است؛ چنانچه گروه بین المللی مینسک این بحران را از سال ۹۴ تاکنون در وضعیت بلاتکلیف نگه داشتند. گروه مینسک سال ۱۹۹۲ توسط کنفرانس امنیت و همکاری در اروپابرای حل و فصل مناقشات میان آذربایجان و ارمنستان بر سر قره باغ به ریاست مشترک متشکل از «فرانسه، روسیه و آمریکا» تشکیل شد. گروه مینسک همچنین کشورهای بلاروس، آلمان، ایتالیا، پرتغال، هلند، سوئد، فنلاند، ترکیه، ارمنستان و آذربایجان را نیز شامل می‌شود.
موضع ایران، مورد تاکید روسیه نیز قرار دارد و مسکو نیز از چارچوب ۳+۳ حمایت می‌کند. روس‌ها علاوه بر اینکه همکاری نزدیکی با جمهوری آذربایجان دارند در منطقه قره‌باغ و جنوب ارمنستان نیز دارای پایگاه نظامی هستند و هیچوقت نیز روی خوشی به مواضع نسبتاً غربگرایانه پاشینیان نخست وزیر ارمنستان نداشتند.
از طرف دیگر در روزهای گذشته اردوغان رئیس جمهور ترکیه اظهاراتی مبنی بر امکان دسترسی جمهوری آذربایجان به نخجوان از طریق ایران مطرح کرده است که در صورت تحقق این موضوع و عدم چشمداشت جمهوری آذربایجان به خاک ارمنستان، منطقه می‌تواند شاهد حرکت به سمت آرامش باشد. البته در حال حاضر نیز امکان دسترسی جمهوری آذربایجان به نخجوان از طریق خاک کشورمان فراهم است.
وزیر راه به باکو می‌رود
برهمین اساس، قرار است مهرداد بذرپاش وزیر راه و شهرسازی به منظور توسعه همکاری‌های حمل و نقلی و کریدوری روز جمعه به جمهوری آذربایجان برود.
موضوع مهم بعدی آوارگان ارمنی قره‌باغ است که در حال حاضر جمعیت آنان از ۱۰۰ هزار نفر نیز فراتر رفته است و با توجه به فرارسیدن فصل سرما بایستی راه حلی برای امدادرسانی، اسکان و تأمین امنیتشان اندیشیده شود.
جمهوری اسلامی ایران با توجه به ظرفیت‌های ویژه‌ای که دارد و همچنین اعلام راهبرد مشخص خود در خصوص این مناقشه، باید ضمن تماس با طرفین ضمن تبیین مواضع خود با سازوکار پویا مانع از ادامه بحران که مطلوب برخی طرف‌های فرامنطقه‌ای از جمله رژیم صهیونیستی و کشورهای غربی است، گردد.
نماینده‌های باکو و ایروان در تهران
همزمان با حضور «آرمن گریگوریان» دبیر شورای عالی امنیت ملی ارمنستان برای گفت‌وگو درباره مسائل دوجانبه و منطقه‌ای در تهران، «خلف خلف‌اف» دستیار ویژه «الهام علی‌اف» رئیس جمهوری آذربایجان که از دیپلمات‌های باسابقه این کشور است، به تهران آمده است. گفته می‌شود روابط دوجانبه و تحولات منطقه، محور گفت‌وگوهای وی در ملاقات با مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران خواهد بود
آذربایجان و ارمنستان باید بهانه حضور قدرت‌ها را در قفقاز بگیرند
در همین زمینه، محسن پاک آئین در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به بحران قفقاز جنوبی، اظهار داشت: دو بازیگر اصلی در این مناقشه خود آذربایجان و ارمنستان هستند و اگر این دو کشور به تعهداتی که به یکدیگر داده‌اند عمل کنند کشورهای دیگر نمی‌توانند خیلی بر روند صلح در قفقاز تأثیر بگذارند.
وی با بیان اینکه آذربایجان و ارمنستان متعهد شده بودند تمامیت ارضی یکدیگر را بپذیرند، ادامه داد: جمهوری آذربایجان پذیرفته بود تمامیت ارضی ارمنستان و استان سیونیک این کشور را بپذیرد که با توجه به این پذیرش سایه جنگ از سر این استان و دالان زنگزور برداشته شود. بنابراین پذیرش تعهدات توسط دو کشور سبب پایداری صلح خواهد شد.
سفیر سابق ایران در آذربایجان عنوان کرد: مواضع جمهوری اسلامی به رسمیت شناختن تمامیت ارضی کشورها، عدم تغییر در مرزهای بین المللی و حفظ حقوق ارامنه در قره باغ است.
پاک آئین با اشاره به نقش غرب به ویژه آمریکا در بحران قفقاز، عنوان کرد: بازیگران درجه دو مانند آمریکا نمی‌توانند با پذیرش تمامیت ارضی توسط دو کشور مخالفت کنند لذا مسئله ارامنه را مطرح می‌کنند که این موضوع باعث شده بازیگران خارجی به فکر صلح در قفقاز نباشند؛ یعنی نه به نفع آذربایجان و نه ارمنستان عمل می‌کنند و درواقع می‌خواهند به این بهانه وارد قفقاز شده تا روسیه را به انزوا بکشند.
وی تصریح کرد: کشورهای فرامنطقه‌ای به دنبال این هستند تا قفقاز را به محل رقابت و مناقشه میان آمریکا، اروپا و روسیه تبدیل کنند و درواقع چون روسیه در اوکراین درگیر جنگ است در جبهه دیگری هم آن‌را درگیر کنند.
سفیر سابق ایران در آذربایجان بیان کرد: بنابراین وضعیت کنونی به نفع منطقه نیست. به نظر می‌رسد آذربایجان و ارمنستان هم عاقلانه می‌اندیشند و سعی می‌کنند طی مذاکره مباحث را حل کنند تا نیازی به حضور کشورهای فرا منطقه‌ای نباشد.
وی افزود: آقای الهام علی اف و مقامات آذربایجان صریحاً اعلام کرده‌اند که قصد تعرض به ارامنه قره باغ ندارند و به دنبال جنگ دیگر در منطقه نیستند.
پاک آئین در پایان خاطر نشان کرد: ارمنستان نیز در همین چارچوب اعلام کرده در امور داخلی قره باغ دخالتی نمی‌کند و آن‌را در تمامیت ارضی آذربایجان می‌داند. بنابراین اگر جمهوری آذربایجان و ارمنستان بتوانند به تعهدات خودشان پایبند باشند کشورهای فرامنطقه ای بهانه‌ای برای حضور در قفقاز نخواهند داشت.
پایان پیام/ت