راه‌حل فناورانه‌ای که دست دلالان مرغ و گوشت را کوتاه می‌کند
تعیین ساز و کاری متناسبت با شرایط کشور برای تامین و توزیع محصولات کشاورزی استراتژیک موجب می‌شود تا مرم بتوانند بدون تشکیل صف و با حداقل افزایش قیمت اقلام مورد نیاز خود را تامین کنند و دلال‌ها نتوانند در فرایند رساندن مواد غذایی به مردم، اختلال ایجاد کنند. فرایندی که «رصدخانه کشاورزی» به‌دنبال تحقق آن است.
گروه علم و پیشرفت خبرگزاری فارس؛ هیچ کدام از ما صف‌های طولانی چند سال قبل برای تامین پروتئین‌های دامی در میادین مهم عرضه کننده این محصولات در کشور را فراموش نکرده‌ایم؛ صف‌هایی که با مدیریت صحیح فرایند عرضه محصولات، می‌توانست حذف شود. همچنین در بحث کالاهای کلیدی، نظارت بر قیمت فروش بسیار مهم است و نقش مهمی در تأمین امنیت غذایی و کنترل قیمت‌ها دارد.
تعیین ساز و کاری متناسبت با شرایط کشور برای تامین و توزیع محصولات کشاورزی استراتژیک موجب می‌شود تا مرم بتوانند بدون تشکیل صف و با حداقل افزایش قیمت اقلام مورد نیاز خود را تامین کنند و دلال‌ها نتوانند در فرایند رساندن مواد غذایی به مردم، اختلال ایجاد کنند. این سازوکار نیازمند استفاده از فناوری‌های به‌روز به‌ویژه در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات است. اتفاقی که حالا در وزارت جهاد کشاورزی با به‌کارگیری ظرفیت‌های فناوری اطلاعات، فناوری فضایی و همکاری با شرکت‌های دانش بنیان در قالب رصدخانه کشاورزی ایران به وقوع پیوسته است.
در خصوص عملکرد این رصدخانه و فناوری‌های به‌کارگرفته شده با محمد رجبی، معاون معماری و نرم افزار رصد خانه کشاورزی ایران و مسئول هوشمندسازی زنجیره‌های تامین و توزیع کشاورزی گفتگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
فارس: با چه هدف و رویکردی رصدخانه کشاورزی ایران شکل گرفته است؟
رجبی: ما در حوزه کشاورزی نیاز به اشراف اطلاعاتی داریم مثل سیستم‌های نظامی که یک فرمانده کنترل دارند یعنی می‌دانند الان در کجا چه میزان نیرو، تجهیزات و ادوات وجود دارد و تصمیمات فرمانده بر اساس اطلاعات صحیح و دقیق انجام می‌گیرد.
امروز اگر از ما سوال شود چه میزان دام زنده در کشور وجود دارد نمی‌توانیم آمار دقیقی اعلام کنیم، حتی اگر یک داده دقیق هم داشته باشیم نمی‌توانیم به درستی جانمایی و مکان یابی درستی از محل پرورش و نگهداری دام‌ها اعلام کنیم. در حوزه‌های دیگر هم همینطور است. در نمایشگاه علم فناوری امسال مقام معظم رهبری از وزیر وقت سوال کردند که رقم 11 میلیون تن گندم از کجا آمده و بر چه اساس است؟ وزیر پاسخ دادند بر اساس گزارش‌های رسیده و در حقیقت یک پاسخ قاطع و دقیق برای ارائه آمار نداشتند؛ مهمترین دلیل ارائه چنین آمار و ارقامی فقدان یک نظام اطلاعاتی که بتواند آمار و اطلاعات متقنی در کشور ارائه کند را نشان می‌دهد.
هدف از راه اندازی رصد خانه کشاورزی ایران ایجاد یک اشراف اطلاعاتی است که بتوانیم بر اساس آن برنامه ریزی، تصمیم سازی و تصمیم گیری کنیم و می‌خواهیم جریان تصمیم در وزارت کشاورزی و کل نظام کشاورزی کشور را بر اساس داده و اطلاعات دقیق انجام دهیم و آن را ساماندهی کنیم.
در واقع می‌خواهیم حکمرانی داده را در کشاورزی ایران نهادیه کنیم و هدف نهایی استراتژی حکمرانی دادهها این است که بیشترین بازده ممکن را در دادهها ایجاد کنید. چارچوب حاکمیت داده کمک می کند تا از خطرات مربوط به استفاده یا قرار گرفتن در معرض دادههای نامناسب جلوگیری شود.پ
فارس: وضعیت دادههای اطلاعاتی در حال حاضر چگونه است؟
رجبی: امروز نظام تصمیم گیری در حوزه کشاورزی بر اساس داده و اطلاعات نیست و بیشتر به صورت خبرگی است، البته داده‌هایی وجود دارد اما نکته اینجاست که اولا اطلاعات دقیق و متقن نیست و ثانیا سامانه‌ها متناسب با شرایط پیشرفته فناوری متناسب با شرایط امروز نیست زیرا متناسب با پیشرفت علم و فناوری در کشور توسعه نیافته و شاید بتوان گفت مربوط به یک دهه قبل است.
راهکار ما برای رسیدن به اطلاعات طراحی، پیاده سازی و ساماندهی زنجیره تامین تولید و توزیع محصولات کشاورزی است. ساماندهی اطلاعات شش زنجیزه اصلی شامل زنجیره زراعت، زنجیره باغبانی، زنجیره دام، زنجیره طیور، زنجیره شیلات و زنجیره نهاده‌ها در حال حاضر در دستور کار رصدخانه کشاورزی ایران است.
به طور مثال در حوزه تولید مرغ باید از لحظه تامین تخم نطفه دار مرغ اجداد تا لحظه قرار گرفتن گوشت مرغ در سفره مردم را تحت رصد و پایش قرار دهیم، برای این کار لازم است از تامین کننده نهاده‌ها، تولید کننده مرغ، تولید کننده تخم مرغ، دامپرور و هر آن کس که در حوزه زنجیره طیور فعال است اطلاعات خود را در سامانه های مرتبط ثبت کنند و تمامی سامانه های تحت یک سکو(پلتفرم) زنجیره تامین یکپارچه عمل نمایند و فعالیت جزیره ای نداشته باشند.
یعنی هر فعال حوزه طیور در این حالی که مستقل و کار خودش را انجام می دهد در قالب یک زنجیره مجازی با برقراری ارتباط تعاملی با سایر حلقه های زنجیره تامین به صورت یکپارچه بر اساس سیاست های کلان حاکمیتی کشور و یک زنجیره یکپارچه فعالیت نماید. البته در این راستا باید به سه نکته توجه شود، اولا کشاورزی بخش اقتصادی است، دوما خصوصی‌ترین بخش اقتصادی در کشور به شمار می‌رود و نکته سوم تعداد بالای فعالین حوزه کشاورزی است؛ با شرایط گفته شده این امکان وجود ندارد که بخواهیم هزاران باغدار، دامدار و کشاورز یا کشتارگاه‌دار را ملزم و اجبار به ثبت اطلاعات در سامانه‌ای دولتی کنیم.
این سامانه‌ها باید توسط بخش خصوصی مدیریت شده و ارزش افزوده اقتصادی برای فعالان این عرصه‌ها بوجود بیاورند. دولت از کلان داده های تولید شده در برنامه ریزی و راهبری سیاست‌های اقتصادی کلان کشور بهره‌برداری خواهد کرد، لذا؛ حمایت از شرکت‌های فناور، دانش بنیان و نوپا فناوری اطلاعات در حوزه کشاورزی حمایت کرده و آنها را به صاحبان کسب و کار کشاورزی و تشکل‌های مرتبط متصل خواهیم کرد و تلاش خواهد شد اجازه انحصار در این حوزه‌ها داده نشود.
فارس: برای به روز کردن اطلاعات قرار هست چه اقداماتی صورت گیرد؟
رجبی: برای اصلاح اطلاعات لازم است از فناوری اطلاعات استفاده کنیم البته این مهم فقط از طریق سامانه‌ها محقق نخواهد شد، باید زیرساخت‌هایی ایجاد شود، باید دستورالعمل‌هایی تدوین شود، همچنین لازم است شرکت‌های دانش بنیان و بخش خصوصی که امکان ایجاد بستر لازم برای ایجاد سامانه اطلاعاتی ایجاد شود. برای همکاری با این مجموعه ها از ابزار قانون، مقررات و دستورالعمل ها استفاده شود و خلاصه زیرساخت‌های لازم بر حکمرانی داده بوجود آید.
البته بخش خصوصی کسب و کارهای کشاورزی عموما از قانون به عنوان اقتصاد دستوری از سوی دولت یاد میکنند، حال آنکه در لیبرال‌ترین اقتصادهای دنیا دولت در ورود به حوزه غذا و کشاورزی مسامحه نمی‌کند؛ متاسفانه در کشور معمولا مشکلات بازار غذا از دولت و شخص وزیر مطالبه می شود و تشکلها در این زمان‌ها از پذیرش مسئولیت خودداری میکنند. اگر با کمبود مرغ یا هر محصول غذایی دیگر مواجه شویم همه از وزیر جهاد کشاورزی بازخواست میکنند در حالیکه وزیر به تنهایی مسئول این اتفاقات نیست ، برای رسیدن به یک جواب درست برای چگونگی رفع اشکالات و یافتن ریشه مشکل نیاز است با تنظیم مقررات و دستورالعمل ها در کنار سامانه های اطلاعاتی امکان ساماندهی طیف‌های مختلف حوزه کشاورزی را فراهم کرد و رصد خانه می تواند در این راستا نقش های بسیار مهمی را ایفا نماید.
فارس: برای بهبود زنجیره زراعت چه برنامه‌ای دارید؟
جهت تدقیق اطلاعات بخش زراعت و محصولات زراعی راهبردی مثل گندم در یک بازه زمانی 2 ساله در زنجیره زراعت را هدف گذاری کرده‌ایم.
رجبی: در حال حاضر سامانه‌ای داریم به عنوان سامانه پهنه بندی؛ در این سامانه کشاورز به صورت توصیفی و با خوداظهاری مدعی میشودو برای مثال یک کشاورز در روستایی مثلا ده هکتار زمین زیر کشت را در سامانه پهنه بندی ثبت می نماید؛ اما به صورت قطعی نمی توان به این عدد اعتماد کرد؛ هر میزان انحراف در متراژ کمتر یا بیشتر در اظهار یک زارع می‌تواند در مقیاس کشور محاسبات ما را با مشکل و با انحراف عظیمی مواجه کند، به طور مثال اگر این زمین به جای 10 هکتار 8 هکتار باشد با 20 درصد خطایی روبرو هستیم که باعث می‌شود برای برنامه ریزی جهت واردات یا صادرات محصولات کشاورزی، نتوانیم برآورد نماییم دقیقا چه میزان کسری در کشور داریم و ممکن است با همین اشتباه در ثبت برای واردات در سطح کلان با مشکلاتی مواجه شویم. اطلاعات سامانه پهنه بندی به صورت توصیفی است اما تلاش خواهد شد با استفاده از سامانه های اطلاعات مکانی و به کارگیری نقشه زمین جانمایی هم انجام شود که کمک می‌کند با استفاده از مکان یابی و تعیین حدود زمین در روی نقشه جزئیات دقیقتری از سطح زمین‌های زیر کشت به دست آید. در حقیقت در کنار اطلاعات توصیفی، فناوری سامانه‌های اطلاعات مکانی (GIS)هم به صحت سنجی اطلاعات کمک می‌کند.
فارس: ماهواره‌ها چه کمکی به این اعتبارسنجی می‌کند؟
رجبی: علاوه بر اقدامات گفته شده، بعد از اعتبارسنجی و ارائه تسهیلات در تلاشیم تا با همکاری سازمان فضایی کشور و سنجش از راه دور و اطلاعات ماهواره‌ای صحت اطلاعات و نوع کشت در مکان‌های اظهار شده را مورد سنجش قرار می‌دهیم. ماهواره‌ها در حقیقیت دو موضوع سطح کشت و عملکرد را بررسی می‌کند و به ما نشان می‌دهد که هر زمین متناسب با محل قرارگیری و شرایط محیطی به طور مثال چه میزان گندم در نهایت برداشت خواهد کرد. اعداد به دست آمده از طریق ماهواره در کنار خوداظهاری و اطلاعات مکانی یک آمار دقیقتری برای تصمیم گیری‌های بعدی در اختیار ما قرار می‌دهد. البته در سامانه اطلاعات مکانی مشخصات و هویت بهره بردار نیز مشخص شده و با صدور پروانه بهره برداری یک مثلث اطلاعاتی سه بعدی هویت، مکان و فعالیت ایجاد می گردد. این اطلاعات نقش بسیاری را در تدقیق اطلاعات سطح کشت، نوع کشت و عملکرد محصولات زراعی ایجاد می نماید.
فارس: تمام مراحلی که گفتید چه کمکی به خریدهای تضمینی و ارائه آمارهای دقیق موجودی محصولات کشاورزی در کشور می‌کند؟
رجبی: مسئله مهمی که باید مورد توجه قرار دارد اینکه محصول به کجا فروخته شده است؛ اگر خرید تضمینی باشد در آمار و ارقام رسمی دیده می‌شود یا اگر کشاورز یا دامدار می‌خواهد محصول را آزاد بفروشد باید در سامانه‌های معاملاتی ایجاد شود تا معاملات در سامانه‌ها انجام گیرد. در چنین شرایطی خروجی محصول کمک می‌کند تا معلوم شود آیا به همان میزان تسهیلات و یارانه‌های دولتی که به فعالان بخش کشاورزی داده شده است؟ محصول بازدهی هم دارد یا خیر؟ اگر نباشد باید ببینیم مشکل کار کجاست؟ که با تحلیل داده و اطلاعات به کمک روش‌های فناورانه و هوشمند مشخص خواهد شد. مجموع این اقدامات می‌شود کنترل چند بعدی فناورانه که انسان محور نیست.
در راستای اهداف ذکر شده سامانه مهکا به منظور ساماندهی محصولات گلخانه‌ای، تمام مراحل طراحی و تولید خود را به سرانجام رسانده و فرآیند تولید محصولات گلخانه‌ای از مرحله کاشت تا مرحله فروش و صادرات محصول بعد از پیاده سازی این سامانه در دسترس خواهد بود، برنامه ریزی جهت پیاده سازی آن با کمک معاونت باغبانی و انجمن گلخانه‌های کشور در حال انجام است.
فارس: برای اجرایی شدن این فرایند از چه بخش‌هایی کمک گرفته‌اید؟ رویکرد رصدخانه چیست؟
رجبی: رویکرد ما برای اجرایی شدن این طرح‌ها همکاری با بخش خصوص است، سیاست گذاری، نظارت، هدایت، معماری و زیرساخت یکپارچه سازی طرح را انجام می‌دهیم و بخش خصوصی نیز سامانه‌ها را آماده می‌کند. به طور مثال در بخش زنجیره طیور در حال حاضر 8 سامانه بخش خصوصی فعال است و به استان‌ها معرفی شده و ابلاغ شده که تمام استان‌ها باید توزیع مرغ خود را در هر کدام از این سامانه متناسب با شرایط اقتصادی و فنی بومی استان انتخاب و بارگذاری اطلاعات و اجرایی کنند. این 8 سامانه دریک فضای رقابتی در کنار یکدیگر فعالیت میکنند. البته برخی از تشکل های این حوزه تلاش دارند سامانه انحصاری خودشان را گسترش دهند این کار چند ضرر دارد. ضرر اول آن باعث محدود شدن بازار کسب و کار و جلوگیری از اشتغال فارغ التحصیلان و متخصصان بیشتر می شود و ضرر دوم در انحصار اطلاعات سوء استفاده در زمان های بحرانی توسط بخشی از تشکل ها به نفع تشکل خود و به ضرر کشور می شود و ضرر سوم آن تمرکز تشکلها از ماموریت ذاتی خود در ساماندهی بخش تولید فاصله دور می شود. رویکرد ما ورود شرکت های فناور و ایفای نقش نطارتی و کنترلی برای تشکل ها و دولت در این سامانه ها است و اینطور نیست که راه ورود شرکت دیگری به جز این هشت شرکت باز نباشد و هر مجموعه ای که بتواند استانداردها و معیارهای رصدخانه را رعایت کند می‌تواند درخواست دهد؛ برای توسعه زیرساخت ها هم با معاونت علمی ریاست جمهوری مشارکت و همکاری داریم.
فارس: یک سوال جدی که در این خصوص پیش می‌آید اینکه عملکرد رصدخانه چقدر می‌تواند از ایجاد صف‌های طولانی جلوگیری کند و با کمبود محصولی مواجه نباشیم؟
رجبی: این روزها مرغ در بازار کم است اما این کمبود خیلی حس نمی‌شود؛ اگر بخواهیم مقایسه‌ای بین امروز و زمان مشابه در سال 1399 و 1400 در کلان شهر تهران و اوج کرونا داشته باشیم، ما شاهد صف‌های طولانی در میادینی همچون میدان بهمن نیستیم، در حالی که موجودی مرغ امسال کمتر از آن زمان بود اما شاهد به وجود آمدن صف‌های طولانی نبودیم؛ دلیل چه بود؟ آن زمان در میادین عرضه عمده و کشتارگاه‌ها گوشت مرغ در بین واحدهای صنفی با عدالت توزیع نمی‌شد و سهیمه‌ای برای واحدهای صنفی وجود نداشت، و اگر داشت با روش‌های سنتی امکان مدیریت و کنترل آن نبود. بازرسی و سختگیری‌ها هم نتیجه نمی‌داد در نتیجه مرغ در سطح شهر به صورت مساوی تقسیم نمی‌شد، مغازه دار مرغ نداشت، مردم برای خرید به میدان بهمن مراجعه می‌کردند که آنجا هم صف‌های طولانی ایجاد می شد.
سیاست قطعی رصدخانه بر این است که سرمایه گذاری و تولید سامانه‌ها به بخش خصوصی سپرده شود.
امسال برای اینکه دیگر شاهد چنین بی نظمی و صف‌های طولانی نباشیم دستگاه‌های کارتخوان هوشمندی که به سامانه ستکاوا متصل بود و تمام اطلاعات مغازه‌دارهای مجاز سطح شهر تهران که عضو اتحادیه بودند را در سامانه و با کد یکتا ثبت کردیم، سپس به صورت روزانه و با توجه به میزان گوشت مرغ موجود، بین تعداد مغازه‌ها سهمیه بندی و تقسیم می شد و مغازه دار فقط به اندازه سهمیه خود می‌توانستند خرید کنند، به این صورت در تمام نقاط شهر مرغ وجود داشت در نتیجه صف نداشتیم.
فارس: به عنوان سوال آخر اینکه سامانه‌ها تا امروز چقدر پیشرفت داشته‌اند ؟
رجبی: در حال حاضر این سامانه در 12 استان راه اندازی شده و در تلاشیم تا پاییز امسال کل استان‌ها به کمک همان 8 شرکت خصوصی فناور تحت پوشش قرار گیرند؛ البته باز هم تاکید می‌کنم که هر شرکت فناوری که بتواند در این حوزه فعالیت کند و استاندارد لازم را داشته باشد می‌تواند در این چرخه قرار گیرد.
در پایان امیدوارم با کمک رسانه‌ها، فناوری اطلاعات و هوشمند سازی کشاورزی ایران گسترش یابد و نتیجه آن بهره‌وری بیشتر و خودکفایی تولید محصولات کشاورزی در کشور و مدیریت صحیح و بهتر بازار محصولات غذایی با کمک فناوری باشد.
پایان پیام/