روحانی خوش پوشی که به «خمینی آذر بایجان» معروف است
زندگی آیت الله قاضی طباطبایی؛ اولین شهید محراب به همان اندازه که از بعد سیاسی و معنوی قابل تامل است، به همان اندازه نیز دارای نکاتی در باب سبک زندگی است که می‌تواند درس‌هایی را برای جامعه امروز به همراه داشته باشد.
گروه زندگی- نفیسه خانلری– امروز ۱۰ آبان ماه متقارن است با سالروز شهادت آیت الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی، اولین شهید محراب و از علمای بنام تبریزی تبار که به «خمینی آذربایجان» شهرت داشت و نقش مهمی در پیروزی انقلاب ایفا کرد. وقتی حرف از این عالم و مرجع تقلید به میان می‌آید، ناخودآگاه ابعاد سیاسی و مذهبی او برایمان تداعی می‌شود، اما ویژگی‌های فردی و اجتماعی این مردبزرگ نیز قابل تامل است و حامل درس‌هایی که بدون شک می‌تواند در زندگی امروز کاربرد داشته باشد. برهمین اساس با «حجت الاسلام رضا غلامی؛ قائم مقام بنیاد هدایت» همراه شده‌ایم تا چند نکته طلایی از سبک زندگی اولین شهید محراب را با هم مرور کنیم.
عالمی که تارک دنیا نبود
شاید یکی از اولین چیزهایی که در مورد علمای بزرگ به ذهنمان خطور می‌کند، معنویت تام و دوری از زندگی دنیوی باشد، چه بساکه بسیاری از علما و عرفا نیز همین راه را برمی گزیدند و پیوند چندانی با دنیای مادی نداشتند اما این ویژگی به رغم محاسن معنویش، در رابطه با آیت الله قاضی طباطبایی مصداق ندارد. او از جمله افرادی بود که دنیا و آخرت را مکمل یکدیگر می‌دانست و به قول حجت الاسلام غلامی، وصول الی الله و آخرت را از گذرگاه زندگی دنیا تعریف می‌کرد، نه اینکه عابد و زاهدی به دور از روابط اجتماعی باشد و انزوا و گوشه گیری را برگزیند.
غلامی می‌گوید: «آیت الله قاضی می‌فرمود: «دنیایتان یعنی همسر، فرزندان و تنعمات مادی خدادادی را داشته باشید و در همین زندگی عادی و طبیعی، سیر و حرکت به سوی خدا و معنویت را هم طی کنید.» در حقیقت ایشان، سیر و سلوک، رسیدن به خدا و جایگاه رفیع انسان را از دل زندگی دنیوی ممکن می‌دانست که این ویژگی، نمونه‌ای از سبک زندگی اسلامی و رعایت تعادل در امور مختلف است و می‌تواند الگویی برای همه ما باشد.»
آیت الله قاضی بدون حس برتری، با همه مردم رفتاری مودبانه و متواضعانه داشت
محبتش را به خانواده ابراز می‌کرد
عدم ابراز محبت به همسر و فرزندان، یکی از مهمترین ضعف‌هایی است که بسیاری از خانواده‌ها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند و پیامدهای مختلفی همچون نارضایتی‌های زن و شوهری و خلاءهای عاطفی فرزندان را به همراه دارد، اما جالب است بدانید که خانواده آیت الله قاضی طباطبایی، همواره مورد محبت او قرار داشتند و علاوه بر جایگاه یک همسر و پدر، از وجودش به عنوان یک دوست و مربی بهره می‌بردند.
حجت الاسلام غلامی در این باره توضیح می‌دهد: «براساس آنچه از سبک زندگی آیت الله نقل می‌شود، ایشان همواره با ادب، متانت و تواضع با خانواده رفتار می‌کرده و حالات عرفانی و شرایط سخت سیاسی هیچ وقت منجر به فاصله از خانواده نمی‌شده و جایگاه پدری و شوهری ایشان را تحت الشعاع قرار نمی‌داده است. به واقع ایشان همه مشکلات را پشت در می‌گذاشته و وقتی وارد خانه می‌شده، فقط و فقط آرامش را به خانواده منتقل می‌کرده است؛ حتی جالب‌تر اینکه آیت الله قاضی برخلاف بسیاری از مردها، محبت و مهربانی خود را علنا بروز می‌داده و پیوند عاطفی عمیقی با خانواده داشته که این ویژگی به خودی خود می‌تواند درس مهمی برای خانواده‌ها باشد.»
نسبت به مخالفان بخشنده بود و کریم
آیت الله قاضی طباطبایی به همان اندازه که نسبت به حفظ حرمت دین و ائمه تعصب داشت و محکم می‌ایستاد تا مبادا توهینی به مقدسات صورت گیرد، به همان اندازه نیز با مخالفان خود متواضعانه رفتار می‌کرد؛ به آسانی می‌بخشید و از کرامت بالایی برخوردار بود. قائم مقام بنیاد هدایت با اشاره به خاطره‌ای از این عالم تبریزی می‌گوید: «روزی آیت الله قاضی در میدان راه آهن تبریز درحال خواندن خطبه نمازجمعه بوده که یکی از هواداران حزب خلق مسلمانان که فردی شناخته شده بوده، شروع به ناسزا گفتن و بی‌احترامی می‌کند و سخنرانی را به هم می‌زند. همین مرد بعد از چند روز نزد آقای قاضی رفته و برای مشکلات شخصی از ایشان درخواست کمک می‌کند که آقای قاضی ضمن رفتاری کریمانه و متواضعانه، به او کمک کرده و به بقیه هم سفارشش را می‌کند. رفتارهای این چنینی از آیت الله قاضی نشان می‌دهد که ایشان در مسائل شخصی اصلا اهل کینه و دشمنی نبوده و از کمک به مخالفان خود هم دریغ نمی‌کرده است.»
این عالم به خوش لباسی و آراستگی زبانزد بود
عمل به سنت نبوی با آراستگی ظاهری
درست همانطور که در روایات مختلف، از نظافت و آراستگی به عنوان اعمال موردپسند خداوند یاد شده، آیت الله قاضی طباطبایی نیز به شدت به این اعمال پایبند و حتی زبانزد اطرافیان بوده است. گفته می‌شود که این عالم بزرگوار همواره با لباسی مرتب و آراسته در جامعه حاضر می‌شده و از روحانیون خوش لباس به شمار می‌رفته است؛ ویژگی ارزشمندی که قطعا لازمه مبلغان دین است و می‌تواند الگویی برای همه مردان جامعه باشد. حجت الاسلام غلامی می‌گوید: «نظم و نظافت در همه کارهای این عالم مشهود بوده؛ از دقت در نحوه نگهداری کتاب‌ها و جزوه‌ها گرفته تا آراستگی همیشگی لباس‌ها و کفش‌ها و همچنین استفاده از عطر که از سنت‌های نبوی است. البته هیچ گاه اینطور نبوده که ایشان قائل به استفاده از لباس نو باشد، بلکه پاکیزگی لباس مدنظر بوده و خودشان نیز همواره این قاعده را رعایت می‌کرده است.»
براساس روایات موجود، توصیه به نظافت و آراستگی در دین اسلام صرفا شامل زنان نمی‌شود و خطاب به مردها نیز توصیه‌های فراوانی شده است. مثلا امام کاظم (ع) فرموده اند: «نظافت و استعمال بوی خوش و آرایش مو، از اخلاق پیامبران است. اصلاح و مرتب بودن ظاهر مرد، بر عفت زنان می‌افزاید. زنانی بودند که پاکدامنی را رها کردند به این دلیل که شوهرانشان مرتب بودن خود را رها کردند!»
این عالم، طایفه‌اش را رها نکرد
حجت الاسلام غلامی در سیره آیت الله قاضی، به دو نکته برجسته در بحث خدمت به طایفه و مردم سرزمین مادری اشاره کرده و می‌گوید: «یکی از نکات برجسته در مورد آیت الله قاضی، عمل به آیه ۱۲۲ سوره توبه است؛ یعنی ایشان به منظور کسب علم، برای مدتی از شهر و دیار خود می‌رود و در نهایت سال ۴۲ هنگام بازگشت از عراق به ایران، به جای آنکه شهرهایی با مرجعیت حوزه و فقه را انتخاب کند، به تبریز برمی گردد تا به رسالت خود عمل کرده و در خدمت طایفه و مردم شهرش باشد. همچنین یک نکته ارزشمند دیگر این است که این عالم با تمام شهرت و جایگاهی که داشته، امامت جماعت مسجد شهر را برعهده می‌گیرد و با انتخاب سنگر مسجد به رسالت خود در بحث روشنگری و تببین مردم طایفه و شهر خود عمل می‌کند. ایشان آنقدر جدی پای کار می‌ایستد و مردم را در بحث مبارزاتی پای کار می‌آورد که در همین سیر ترویجی و تبلیغی در سنگر مسجد، معروف به «خمینی آذربایجان» می‌شود و سرانجام نیز افتخار شهادت محراب را بدست می‌آورد. »
آرامگاه آیت الله قاضی واقع در مسجد مقبره بازار تبریز همواره میزبان زوار و نمازگزاران است
شهادتی به قیمت حفاظت از بیت المال
چند روز پیش از شهادت آیت الله قاضی، زنی ناشناس در تماس تلفنی از ترور این عالم طی چند روز آینده خبر می‌دهد که باتوجه به این تماس مشکوک، به آیت الله قاضی پیشنهاد اختصاص خودروی ضدگلوله داده می‌شود اما آیت الله پس از اطلاع از هزینه سنگین چنین خودرویی، پیشنهاد را نمی‌پذیرد و می‌گوید پولش را به صندوق مستضعفین بریزید! قائم مقام بنیاد هدایت در تکمیل این روایت می‌گوید: «ایشان فردی بسیار ساده زیست و مقید به حفاظت از بیت المال بوده و همین نیز مانع از پذیرش پیشنهاد خودروی ضدگلوله و در نهایت شهادتی می‌شود که درست در روز عید قربان سال ۱۳۵۸ اتفاق افتاد. آن روز آیت الله در خطبه نماز، ضمن اعلام خبر تهدید به قتل خود، می‌گوید: من از شهادت نمی‌ترسم و با آمادگی کامل از خدا می‌خواهم مرا به این فیض برساند که سرانجام نیز بعد از نماز مغرب و عشا همان روز و در هنگام بازگشت به خانه، توسط منافقین به شهادت می‌رسد و اولین شهید محراب نام می‌گیرد.»
غلامی ادامه می‌دهد: «یکی از نکات اخلاقی ارزشمند که جا دارد به آن اشاره کنیم، توجه به اطرافیان حتی در بدترین شرایط است. گفته می‌شود بعد از وقوع ترور، آیت الله درشرایط تیرخوردگی و خونریزی، بیشتر از خود نگران اطرافیان بوده و حال آن‌ها را جویا می‌شده و این‌ها نکاتی است که ایشان را متمایز می‌کند و جای تفکر دارد.»
آیت الله قاضی طباطبایی بعد از سال‌ها خدمت در محراب و امامت جماعت مسجد مقبره واقع در دل بازار سنتی تبریز، نهایتا در همان مسجد و در آرامگاه خانوادگی‌شان دفن می‌شود. در حال حاضر نیز آرامگاه این شهید محراب، محل زیارت مردم تبریز و حتی توریست‌هایی است که به این شهر سفر می‌کنند.