منتخبین فیلم فجر که پشت صف اکران باقی ماندند
طبق رسم هرساله نزدیک به زمان پایان فراخوان جشنواره فیلم فجر، مسئولان سازمان سینمایی اعلام می‌کنند اولویت اکران در سال بعد و بخصوص مقطع مهم اکران نوروز حضور در جشنواره فیلم فجر است، موضوعی که با بررسی فیلم‌های ادوار جشنواره نشان می‌دهد این موضوع همیشه صادق نبوده و حتی بهترین فیلم فجر چهل و یکم هنوز درگیر و دار ممیزی و پروانه نمایش است.
خبرگزاری فارس ـ گروه سینما ـ سجاد رضایی مقدم: جشنواره فیلم فجر بزرگ‌ترین رویداد سینمای ایران است، جشنواره‌ای که شاید مهمترین عامل معرفی سینمای ایران به سینمادوستان نیز به حساب بیاید. حتی شاید ناروا نباشد اگر بگوییم فجر هر سال برآیند سینما در سال پیش روی آن است.
آثار حاضر در جشنواره فیلم فجر با پارامترهای مختلف بررسی شده تا شرایط آنها برای حضور در فجر انقلاب فراهم شود، جشنواره‌ای که حضور در آن حتما از یک اکران عمومی در سینماهای کشور مهم‌تر است.
شاید بعد از فجر اکران نشه!
«این فیلم رو باید ببینیم ممکنه بعد از فجر اکران نشه!» این‌ها جملاتی است که اگر پیگیر جشنواره فیلم فجر باشید برای چند فیلم در هر جشنواره آن را تکرار خواهید کرد؛ جملاتی که نشان دهنده عدم التزام به اکران آثار حاضر در فجر است و این یعنی حداقل چند باری با این مسئله روبرو شده‌ایم.
به اکران نرسیدن هر فیلم بعد از جشنواره فیلم فجر دلایل متفاوتی دارد گاهی ممکن است سازنده، خود فیلمش را تا مدتی نگه داشته و از اکران آن جلوگیری کند، مانند دوران کرونا که به دلیل عدم حضور مردم در سینماها بسیاری از فیلم‌ها که انتظار فروش بالا از فیلمشان داشتند حاضر به اکران در آن بازه زمانی نشدند و حتی سینمایی تحسین شده «شنای پروانه» که سازندگانش حضور بر پرده نقره‌ای را حمایت و محافظت از سینما می‌دانستند و اثرشان را اکران کردند با شکستی جدی در گشیه مواجه شدند.
اما بعضی از فیلم‌هایی که بعد از فجر در آرزوی اکران می‌مانند و با وجود علاقه خودشان برای این اتفاق از آن منع می‌شوند، دچار قواعد سانسور و ممیزی شده‌اند. در این بین شاید توقع داشته باشیم آثاری با رگه‌های سیاسی و یا کمدی که شائبه غیر اخلاقی بودن دارند دچار این مشکل شده و توقیف شوند اما حداقل چند فیلم اخیری که از جشنواره فیلم فجر به بایگانی سازمان سینمایی رفته و اکران نشده‌اند از این قاعده مستثنی هستند.
«دیدن این فیلم جرم» شد
شاید یکی از اولین فیلم‌هایی که اخیرا در فجر حاضر شد و مدتی رنگ اکران را به خود ندید سینمایی «دیدن این فیلم جرم است» بود. فیلمی که پس از نمایش آن در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر، بسیاری از مخاطبان آن را سیاسی‌ترین فیلم ایران لقب دادند و بسیاری پیش بینی می‌کردند که احتمالا نخستین فیلم رضا زهتابچیان با این دیالوگ‌ها و محتوا، توقیف شود و رنگ اکران به خود نگیرد. پیش بینی که خیلی زود پس از جشنواره رنگ واقعیت به خود گرفت و مهر «توقیفی» بر پیشانی این فیلم نشست و در نهایت با اکرانی سرسری در دوران کرونا پرونده‌اش بسته شد.
زهتابچیان در رابطه دلایل توقیف فیلمش گفته بود که «اجازه بدهید من صحبت آقای مومنی شریف، ریاست سابق حوزه هنری را برایتان نقل کنم که به من گفتند برخی از ارکان مجلس با این فیلم مخالف هستند و دستور توقیف داده‌اند.»
اکرانش «مصلحت» نبود
«مصلحت» فیلم دیگری است که روایتی تاریخی از روزهای ابتدایی انقلاب را روایت می‌کند، فیلمی که حرف اولش عدالت است و اتفاقاً تلاش می‌کند تا اهمیت عدالت و یکسانی مقابله آن با اقشار مختلف را نشان دهد؛ این فیلم هم چند سالی را در توقیف سپری کرد تا جایی که حسین دارابی کارگردان آن گفته بود «مجبورم بهترین سال‌های عمرم را بجنگم فقط به این خاطر که بتوانم فیلمم را به اکران برسانم در صورتی که می‌توانستم در همین مدت زمان فیلم بسازم.»
دارابی هم در توضیح دلیل توقیف این فیلم بعد از جشنواره فیلم فجر گفته بود: «من هم دلیل این توقیف را نمی‌دانم. فقط می‌توانم بگویم متاسفانه کم‌اطلاعی از فرهنگ و سینما معضلاتی هستند که وجود دارد. حتما قوه قضاییه کارشناسانی دارد که آنها فیلم‌ها را بررسی می‌کند و بعد اطلاعاتی می‌دهند که باعث می‌شود کارهای ساخته شده دچار چالش شوند. برداشت‌هایی از فیلم می‌شود که اصلا وجود ندارد.»
«ضد» و 2 سال انتظار
«ضد» نام فیلم دیگری است که بعد از حضور در جشنواره فیلم فجر سختی‌های بسیاری را برای اکران تحمل کرد، ساخته امیر عباس ربیعی که روایتی از نفوذ در سال‌های ابتدایی انقلاب است و 2 سال صبر کرد تا مقدمات اکرانش فراهم شود.
محمدرضا شفیعی درباره دلیل اصلی تأخیر دو ساله در اکران این فیلم هم توضیح داد: «زمانی که فیلم «ضد» در جشنواره فجر سال ۱۴۰۰ اکران شد، بنای اصلی ما اکران در سال ۱۴۰۱ در همین حوالی فصل پاییز بود اما این برنامه‌ریزی هم‌زمان شد با فضای ملتهب سال گذشته و این فضا فاصله عمیقی میان جریان حرفه‌ای سینما و فیلم‌هایی از این دست ایجاد کرد. به همین دلیل با مشورت دوستان‌مان در سازمان سینمایی سوره به‌عنوان صاحب کار، به این جمع‌بندی رسیدیم که اکران فیلم را به تعویق بیندازیم، اما متاسفانه این تأخیر یک سال طول کشید!»
«لباس شخصی» همچنان در صف طولانی اکران
امیر عباس ربیعی که پیش‌تر به دومین ساخته‌اش اشاره شد، اولین فیلمش نیز هنوز به اکران نرسیده است. «لباس شخصی» فیلمی که در سی‌وهشتمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمده و داستانی از حزب توده را روایت می‌کرد.
ربیعی پیش از این ضمن تکذیب اخبار ضد و نقیض درخصوص توقیف فیلم توسط نهادهای بالادستی گفته بود: «بحث توقیف «لباس شخصی» به هیچ عنوان مطرح نیست و تا جایی که من خبر دارم این فیلم بدون هیچ مشکلی برای مردم به نمایش درخواهد آمد.»
«شیشلیک» قبل از اکران سوخت!
شاید جدی‌ترین توقیف سینمای ایران در چند سال اخیر مربوط به این فیلم باشد، فیلمی که برخی از کارشناسان معتقدند «تنها فیلمی که در هیچ دولتی امکان اکران ندارد، فیلم «شیشلیک» است.» فیلمی که در دولت قبلی به مشکل خورد و در این دولت هنوز به اکران نرسیده است. برخی می‌گویند «شیشلیک» از مشکلات معمول آثاری که می‌توانند رفع شود، برخوردار نیست و مشکل ماهوی دارد و به همین دلیل شاید به تاریخ بپیوندد.
روح‌الله سهرابی مدیرکل اداره نظارت بر عرضه و نمایش فیلم سازمان سینمایی در رابطه با توقیف این فیلم با وجود صدور پروانه نمایش برای آن گفته بود: «این فیلم همان‌طور که عوامل فیلم هم در فضای مجازی اعلام کرده‌اند پروانه نمایش دارد و در تلاش هستیم تا بلکه با تعامل دو سویه مشکلات پیش آمده را مرتفع و موانع اکران عمومی این فیلم را برطرف کنیم اما به هر حال طبیعی است که هر فیلم بنابر شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی که در هر مقطعی بر جامعه حاکم است، با ملاحظاتی هم مواجه باشد.»
وی ادامه داد: در کنار این ملاحظه کلی، بحث وفادار بودن فیلم‌ها به یک سری اصول و مسائل عرفی، شرعی، اجتماعی و سیاسی هم وجود دارد و اینکه این آثار حداقل باید اصول را مراعات کنند تا بتوانند به نمایش عمومی گذاشته شوند.
البته بعید است «شیشلیک» هیچوقت به اکران نرسد، سینمای ایران تجربه سینمایی «آدم برفی» را هم دارد که بعد نمایش در دوره سیزدهم فیلم فجر 3 سال توقیف شد و بعد به نمایش درآمد، هرچند که ممکن است سرنوشت «گزارش یک جشن» حاتمی‌کیا هم در انتظار «شیشلیک» باشد. فیلمی که کارگردانش این روزها حوصله‌ای برای سینما ندارد.
«سینما متروپل» زیر آوار ممیزی
«سینما متروپل» ساخته محمد علی باشه‌آهنگر بهترین فیلم دوره چهل‌ویکم جشنواره فیلم فجر شد، فیلمی که شاید بسیاری از مخاطبانش در زمان جشنواره فیلم فجر بعد از دیدن سکانس‌های مربوط به اشاره به ممیزی در سینما احتمال سانسور آن را داده باشند.
حالا امروز شنیده‌ها حاکی از ممیزی این فیلم و جلوگیری از اکران عمومی آن است تا جمع آثاری که در فیلم فجر حاضر شدند و رنگ اکران را تا چند سال ندیدند تکمیل شود.
فجری که دیگر اولویت ندارد
سالیان سال فیلمسازان بسیاری تلاش می‌کردند تا فیلمی بسازند که راهی رد جشنواره فیلم فجر داشته باشد، شاید حتی خیلی از آنها امتیاز خاص اکران در صورت حضور در فجر برایشان مهم بود، نکته‌ای که این سال‌ها هم هر بار از قول مسئولان تصمیم‌گیر اکران در سازمان سینمایی مطرح شده که «فیلم‌های جشنواره فیلم فجر برای اکران در اولویت هستند.»
اما این اولویت این روزها از بین رفته و بسیاری از آثار حاضر در جشنواره فیلم فجر دیگر رنگ اکران را نمی‌بینند تا جشنواره فیلم فجر انقلاب مرجعیت خود را از دست بدهد.
«کارگردان‌هایی که برادری‌شان را ثابت کرده‌اند و حسن نیت‌شان مشخص است؛ چرا روی ساخته‌شان، مهر توقیف می‌خورد؟» این جمله از حسین دارابی است، کارگردانی که آثار استراتژیکی را برای سینمای ایران ساخته اما با سانسور و توقیف هم دست و پنجه نرم کرده است.
هرچند که به نظر می‌رسد تمهید اینکه «شرط حضور در سبد اکران از جشنواره فیلم فجر» می‌گذرد همواره به سود مهمترین جشنواره سینمایی کشور بوده و امسال هم باعث شده تا به گفته مجتبی امینی دبیر فجر چهل و دوم بیش از 100 فیلم متقاضی حضور در بخش ملی باشند؛ اما ای کاش برای افزایش اهمیت فیلم فجر هم شده موارد نقض ادعای مسئولان سازمان سینمایی به چیزی نزدیک به صفر برسد.
پایان پیام/