کلاف سردرگم مرمت «خانه مشروطه» اردبیل کِی باز می‌شود!
خانه تاریخی اسماعیل بیگ اردبیل که به خانه مشروطه معروف است، ۴ سال قبل ثبت ملی شد و در زمره آثار ملی قرار گرفت اما مرمت و احیای این بنا به کلاف سردرگمی تبدیل شده است.
خبرگزاری فارس اردبیل- علی لطفی: وقتی هدیه ارزشمندی از اجدادمان به ما ارث می‌رسد، نه صرفا ارزش مادی بلکه معنویت خاصی از آن میراث ارزشمند را در وجود خود حس می‌کنیم. یک یادگاری، یک شی گران بها در اندازه کوچک مثل یک ساعت طلا یا در مقیاس‌های بزرگ حتی خانه قدیمی پدربزرگ با آن ایوان‌های بلند و حیاطی به وسعت یک سالن ورزشی که ساعت‌ها نوه‌ها را مشغول بازی کردن در خود می‌کرد، نمونه‌هایی از میراث ارزشمند گذشتگان هستند.
صحبت از خانه پدربزرگ شد. مگر می‌شود آن شیروانی‌های پهن با طرح موزاییکی خاصش را فراموش کرد؟ هرگاه که باد با شدت بیشتری می‌وزید و طنین آن در بین شیروانی‌ها می‌پیچید، نوه‌های کوچکتر می‌ترسیدند و از صدای ترسناک باد در بین شیروانی سقف خوف می‌کردند. خاطرات خوشی که حتی پس از چند سال بعد، به کودکان و نوه‌های خود تعریف می‌کردند و نسل امروزی را از چنین خاطراتی آگاه می‌ساختند.
پدربزرگ با وجود اینکه سقف شیروانی که پس از عمری، آب و باد و باران دیدن؛ پوسیده بود و برخی قسمت‌های آن شرحه شرحه شده بود، باز هم اصرار خاصی بر حفظ ساختار خانه داشت و سرسختانه با تخریب سقف و بنای سقف آجری مخالفت می‌کرد. پدربزرگ همیشه می‌گفت که خانه باید ارزش ذاتی خود را حفظ کند و تعمیر کردن قسمت‌های پوسیده، ترجیح او بر ساختن یک سقف آجری یا چوبی جدید بود.
علاوه بر سقف خانه، نمی‌شد از پنجره‌های بلند با تلق‌های رنگارنگ آن گذشت. پنجره‌های چوبی بلند با شیشه‌های قدیمی و تلق‌هایی به رنگ قرمز، نارنجی، زرد و آبی که هر کدام با ترتیب خاصی در پنجره‌ها کار گذاشته شده بود. ساختار پنجره‌ها، اگر چه متناسب با آب و هوای سرد اردبیل نبود و پرده‌های ضخیم در فصل سرما، مانع از ورود کولاک سرد به داخل خانه می‌شد، اما زیبایی‌های آن در فصل‌های گرم سال، همه را مبهوت می‌ساخت. تابش مستقیم نور خورشید و برخورد آن با تلق‌های نازک، انعکاس نور را با رنگ هر تلق روی فرش‌های طبیعی خانه می انداخت و زیبایی چشم‌نوازی به هنگام صبح و سپیده دم در داخل خانه قدیمی نمایان می‌ساخت.
گذر زمان و تغییر در سبک زندگی انسان‌ها نه تنها بر نوع روابط، بلکه در اجزای زندگی ما نیز اثر گذاشته. دیگر کمتر کسی مانند پدربزرگ فکر می‌کند و متاسفانه اغلب، تجدید بنای ساختمان و احداث یک آپارتمان لوکس چند طبقه را به حفظ ساختار ارزشمند خانه ترجیح می‌دهند. اما مسئله مهمی که در برخورد با ابنیه تاریخی با آن مواجه هستیم، حراست از میراث گذشتگان است.
ساختمان یا یک معماری خاص مربوط به دوره‌ای از تاریخ و فرهنگ کهن ایران، که هویت ملی و شناسنامه به جا مانده از آن مقطع است، نه تنها از ارزش ملی برخوردار بوده بلکه اهمیّتی جهانی دارد. استان اردبیل به دلیل قدمت و اصالت تاریخی خود همواره یکی از مهم‌ترین قطب‌های گردشگری و سیاحتی کشور محسوب شده و ساختار معماری عهد صفویه؛ سندِ موثقی بر این مهم است. وجود خانه‌های تاریخی متعدد و ابنیه کهن با معماری اصیل، که نه تنها برای گردشگران خارجی بلکه برای خودِ ما نیز اعجاب آور است.
خانه اسماعیل بیگ اردبیل معروف به خانه مشروطه یکی از این خانه‌های تاریخی مهم در سطح استان محسوب می‌شود. این خانه که از دوران قاجار به جا مانده و به دلیل نزدیکی به بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی و قرار گرفتن آن در جای مناسب شهر، قابلیت جذب و هدایت گردشگران از بقعه شیخ صفی به سمت این خانه را دارد و نباید این فرصت استثنایی را از دست داد. اما وضعیت کنونی و نامناسب این خانه تاریخی سبب شده تا نتوان به صورت کامل و مناسب از این خانه تاریخی بهره برد.
خانه اسماعیل بیگ نمادی از مقاومت مردم در زمان مشروطه است
حامد ابوترابی، فعال در زمینه تاریخ و میراث بان بنایای تاریخی اردبیل، ساختمان اسماعیل بیگ را نمادی از مقاومت مردم در زمان مشروطه دانسته و گفت: این بنا تنها خانه تاریخی با پلن اچ شیروانی است که در مرکز شهر قرار دارد. این خانه زمانی کنسولگری روسیه بوده و زمانی که قحطی اتفاق افتاده، به عنوان انبار؛ برنج و آرد در بخش پشتی خانه انبار می‌شد.
همراهان سردار ملی استان، باباخان اردبیلی به همراه مردم، سرکنسولگری را تصرف کردند و آرد و برنج را در اختیار مردم قرار دادند. تاریخ شفاهی و تاریخ توصیفی خاطرات بزرگان نیز گویای این مطلب است که باباخان سردارمشروطیت اردبیل در میدان توحید فعلی توسط مخالفان مشروطه مجروح می‌شود و سه روز با حمایت اسماعیل بیگ در این خانه مداوا می‌شود.
وی افزود: زمانی که این منطقه در محاصره قرار داشت، باباخان برای نجات از حصار تبریز و تهران، راهی اردبیل شده بود. در آن زمان یاران باباخان؛ در خندق‌هایی که اطراف خانه کنده بودند، مقابل روس‌ها با تفنگ ایستادگی کردند تا باباخان به همراه نیروی کمکی به آنها یاری برساند و در همین مدت زمان، مردان، زنان و نوجوانان بسیاری اطراف آن خانه مبارزه کردند. به همین منظور آن خانه باید به عنوان نماد مقاومت مردم احیا شود.
وی عنوان کرد: این خانه قاجاری خانه کاردار فرهنگی سفیر روس در اردبیل به نام مرحوم اسماعیل بیگ شیروانی متوفی ۱۳۳۳ قمری است. وی تاجر نامی بود و در جریان قحطی ۱۳۲۷ قمری نقشی اساسی در تامین معیشت مردم اردبیل داشت و به نوشته مرحوم باباصفری در کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ؛ در واقعه مشروطیت وی به حمایت از مبارزان مشروطه خواه برخاسته و بسیاری از جلسات مهم مجاهدان در این خانه برگزار می‌شد.
اما این خانه که در محله عالی قاپو اردبیل واقع شده، هم اکنون در اختیار تملک شخصی ورثه قرار داشته و به دلیل عدم توافقات لازم مراجع دولتی و سازمان میراث فرهنگی با مالک ساختمان، راکد و بلا استفاده مانده است. وضعیت کنونی این خانه تاریخی و نیاز به مرمت و بازسازی آن به عنوان یکی از مطالبات مردمی تبدیل شده و پیش از این نیز چندین بار در سامانه فارس من خبرگزاری فارس توسط مردم ثبت شده و پیگیری‌های لازم در این خصوص انجام یافته است.
عدم رضایت مالک، علت اصلی تعویق در مرمت خانه مشروطه است
پیش از این در مورخه ۳۰ آذر ماه سال ۱۴۰۰ محمدرضا شایقی، رئیس وقت اداره میراث فرهنگی شهرستان اردبیل در پاسخ به پیگیری این سوژه مردمی فارس من به خبرنگار خبرگزاری فارس گفته بود: اعتبار لازم برای مرمت و تعمیر خانه مشروطه اردبیل تخصیص یافته ولی عدم رضایت مالک باعث نیمه تمام ماندن عملیات بازسازی شده است.
وی افزود: در صورت رضایت مالک، حتی سرمایه‌گذار بخش خصوصی نیز حاضر به ورود به این مسئله و تامین هزینه‌های مرمت و احیای این بنای تاریخی برای بازدید عمومی است. متاسفانه با عدم همکاری مالک این بنا، تاکنون نتیجه‌ای حاصل نشده است اما همچنان امیدواریم در ماه‌های آتی خبرهای خوبی را در این رابطه به اطلاع مردم برسانیم.
اما در حال حاضر تقریبا دو سال از این پیگیری گذشته و تا به امروز اقدامی در راستای خرید این خانه از سوی میراث فرهنگی و مرمت و بازسازی آن انجام نشده است و از این رو برای پیگیری آخرین وضعیت این خانه تاریخی به سراغ مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان اردبیل رفتیم.
نبود اعتبارات لازم و ممانعت مالکان، موانع اصلی مرمت خانه های تاریخی است
حسن محمدی ادیب، مدیر کل میراث فرهنگی استان اردبیل در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری فارس در اردبیل، دلیل اصلی عدم مرمت خانه تاریخی اردبیل را همانند مسؤولان سابق اردبیل چنین عنوان کرده و گفت: خانه تاریخی اسماعیل بیگ در مالکیت بخش خصوصی قرار دارد و در سال‌های گذشته اداره کل میراث فرهنگی استان به دنبال مرمت اضطراری این بنا بود که مالکان بنا اجازه ورود به بنا را ندادند. به همین دلیل واگذاری خانه تاریخی اسماعیل بیگ نیز در اختیار اداره کل میراث فرهنگی قرار ندارد و مالکان این بنا باید در راستای حفظ و احیاء آن تصمیمات لازم را گرفته و اقدام کنند که اداره کل میراث فرهنگی نیز در این راستا آماده همکاری برای مرمت بنا است.
وی افزود: براساس سیاست گذاری وزارت میراث‌فرهنگی، صندوق حفظ، احیا و مرمت بناهای تاریخی به عنوان متولی بناهای تاریخی اعم از خانه‌ها، کاروانسراها و حمام‌ها در سراسر کشور است. در این راستا این صندوق با توجه به محدودیت‌های اعتباری موجود پس از طی مراحل قانونی؛ بناهای قابل واگذاری به بخش خصوصی را شناسایی و با اعلان مزایده عمومی نسبت به واگذاری آنها با کاربری فرهنگی و گردشگری اقدام می‌نماید.
واگذاری بناها به بخش خصوصی راهکاری برای مرمت آثار باستانی است
محمدی بیان کرد: با توجه به اینکه بازسازی و احیای خانه‌های تاریخی هزینه بالایی دارد و وزارت میراث‌فرهنگی اعتبار لازم برای بازسازی این بناها را در اختیار ندارد، واگذاری بناها به بخش خصوصی به منظور احیا و بهره برداری مدت‌دار، راه حلی است که به این منظور در سراسر کشور نیز اجرا می‌شود و با این روش سرمایه‌گذار می‌تواند ضمن بازسازی بنا به صورت بلند مدت با کاربری مناسب از بنا استفاده کند.
مدیر کل میراث فرهنگی استان از اعطای تسهیلات برای سرمایه گذاران خصوصی ابنیه تاریخی خبر داد و گفت: وزارت میراث‌فرهنگی مشوق‌هایی از جمله واگذاری بلند مدت در قبال مرمت بنا، همکاری در مرمت بنا و تامین مصالح و اعطای تسهیلات تا سقف ۷۰ درصد برای متقاضیان سرمایه‌گذاری در این حوزه در نظر گرفته است.
۳۰ خانه تاریخی شهرستان اردبیل در فهرست آثار ملی قرار گرفته‌اند
محمدی ادیب در خصوص ثبت و مرمت خانه‌های تاریخی استان اردبیل عنوان کرد: در کل استان ۳۶ خانه تاریخی ثبت شده وجود دارد که از این میان ۳۰ خانه تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی در شهرستان اردبیل قرار دارند. از این تعداد ۱۱ خانه تاریخی تحت مالکیت اداره کل میراث‌فرهنگی قرار دارند و مابقی تحت مالکیت اشخاص حقیقی و نهادهای دیگر است.
وی ادامه داد: هفت خانه تاریخی از مجموع خانه‌های موجود در سنوات گذشته مرمت شده‌اند و باقی خانه‌ها نیز اکثرا نیاز به مرمت و بازسازی دارند که عدم وجود اعتبار مورد نیاز برای مرمت و همچنین متاسفانه در برخی موارد ممانعت مالکان دلیلی بر عدم بازسازی و مرمت آنها است.
مدیر کل میراث فرهنگی استان، خانه‌های تاریخی را از جهت پیشبرد اهداف اقتصادی و جذب گردشگر مهم دانسته و تشریح کرد: خانه‌ها و ابنیه تاریخی بخشی از هویت شهر و استان ما محسوب می‌شوند و ارزش فرهنگی و معماری بالایی دارند.درهمین راستا، اداره میراث‌فرهنگی با ثبت آنها در فهرست آثار ملی به دنبال حفظ و احیای بناهای تاریخی موجود است. همین دلیل احیا و بهره‌برداری از این بناها را به عنوان هدفی والا برای مقاصد گردشگری حائز اهمیت ساخته است.
صحبت‌های بسیار، پیرامون خانه اسماعیل بیگ من را مجاب کرد تا از نزدیک شاهد این خانه باشم. خانه‌ای که یک قفل بزرگ روی درِ آن نصب شده و درختان پارک مجاور خانه، از دیدِ روشن آن کاسته و به دلیل راکد بودن خانه، فضای جلوی آن تبدیل به پارکینگ ماشین‌های شخصی شده است. روزانه هزاران نفر از جلوی آن می‌گذرند، بدون آنکه از پیشینه و تاریخ آن مطلع باشند. این خانه در چند قدمی کوچه اسماعیل بیگ قرار دارد که با معماری چشم نواز در هر گوشه و کنارش بازگوی خاطرات دوران باشکوه آزادی خواهی و نهضت مشروطه است. این خانه بعد از سال‌ها فراموشی تنها نیازمند توجه و همت بلند مسؤولان فرهنگ دوست در احیاء و مرمت آن است.
پرس و جو از همسایه‌های این خانه نیز، پاسخ‌های تکراری در پی داشت. آقای موسوی که از قدیمی‌های محل است در خصوص این خانه گفت: مالک ساختمان پس از فوت پدر، مذاکراتی با میراث فرهنگی داشته اند که به دلیل عدم تامین بودجه و قیمت لازم، معامله آنها انجام نشده است. شاید اگر هر شخص دیگری بود نیز، حاضر نمی‌شد ملک ارزشمند خود را به قیمت پایینی به فروش برساند. دولت موظف است با تعیین قیمتی عادلانه، حق مالک را تمام و کمال بپردازد و او را در واگذاری ملک تاریخی راضی کند.
به گزارش خبرگزاری فارس،خانه تاریخی اسماعیل بیگ نزدیک به ۱۰ سال است که در انتظار مرمت و احیا شدن است اما، مسئله مالکیت خصوصی و عدم توافق طرفین، همواره سد محکمی در برابر این امر بوده است. باید توجه داشت که میراث گذشتگان در عصر امروز، زمانی که دیگر خودشان نیستند و همه چیز را به ما سپرده‌اند، باید به بهترین شکل حفظ و استمرار یابد. به قول معروف؛ جامعه خردمند به مردمی گفته می‌شود که درختی را می‌کارند با علم بر اینکه می‌دانند خودشان در آینده از نعمت میوه‌ها و سایه آن درخت بهره نخواهند برد و به فکر نسل‌های آینده هستند. نسل امروز و به خصوص مسؤولان باید تلاش بیشتری به کار دهند تا نگذارند، تاریخ، میراث و فرهنگ؛ شاید همین تنها چیزهایی که امروزه برایمان مانده؛ به ورطه فراموشی سپرده شود.
پایان پیام/ی