بالکان؛ منطقه‌ای برای خودنمایی صنعت پویانمایی ایران
رایزن فرهنگی ایران در بوسنی با اشاره به اشتراک‌های فرهنگی میان 2 کشور می‌گوید: توانمندی انیمیشن‌‌سازان ایرانی، فرصتی است برای تقویت دیپلماسی فرهنگی کشورمان در منطقه بالکان که نباید از آنها غافل شد.
فارس‌پلاس؛ دیگر رسانه‌ها- وقتی صحبت از کشور بوسنی می‌شود اولین تصویری که در ذهن مخاطبان شکل می‌گیرد مربوط به درگیری‌ها و جنگ زمستان سال 1370 شمسی است، این درحالی است که اکنون بعد از ایجاد آرامش در کشور بوسنی پیشینه ارتباط و اشتراک‌های فرهنگی میان دو کشور می‌تواند زمینه‌ای برای تحکیم هرچه بیشتر روابط ایران با بوسنی شناخته شود.
از این رو ایران با درنظر گرفتن اهمیت استفاده از پیشینه و اشتراک‌های فرهنگی در همان ابتدای روابط با بوسنی نسبت به ایجاد ایستگاه رادیویی به زبان بوسنیایی اقدام کرده و اکنون نیز با درنظر گرفتن اهمیت دیپلماسی نرم یا همان دیپلماسی فرهنگی برای تقویت روابط با سایر کشورها به‌خصوص آن گروه که دارای اشتراک‌های فرهنگی هستیم برنامه‌ریزی شده است و تازه‌ترین آنها را می‌توان نمایش انیمیشن‌های ایرانی برای کودکان بوسنیایی اعلام کرد.
در این زمینه خبرگزاری تسنیم گفت‌وگویی داشته با محمدحسین انصاری، رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در بوسنی و هرزگوین که در ادامه می‌خوانیم.
*در مقدمه این مصاحبه کمی به پیشینه درگیری و جنگ منطقه اشاره شد، در این زمینه و تصویر شکل‌گرفته در ذهن ایرانیان از این اتفاق ناگوار کمی توضیح دهید.
-در خصوص وقایع مرتبط با جنگ بوسنی و هرزگوین باید بگویم که یک تصویری که در ذهن بسیاری از ایرانیان همچنان وجود دارد وقایع مرتبط با جنگ بوسنی و هرزگوین است که در دهه 70 شمسی بسیاری را نگران و مشغول خودش کرده بود. همراهی ملت ایران با مردم بوسنی و هرزگوین یک همراهی بی‌نظیر و بدون چشم داشت و تمام قد بوده است.
این نکته ای است که خود مردم بوسنی و هرزگوین خصوصاً نسلی که آن جنگ را تجربه کرد همچنان به آن اذعان دارند و ایران را یک دوست واقعی برای خودشان می‌دانند که در سخت‌ترین روزها در واقع همراه ملت بوسنی و هرزگوین بود و در تمام این سال‌ها بدون چشم داشت از موجودیت و تمامیت ارضی بوسنی و هرزگوین و استقلال آن حمایت کرده و همیشه یک بوسنی یک پارچه و قدرتمند را در جهت منافع ملی خودش ترسیم کرده و دیده است.
*آیا توانسته‌ایم از آن دوران محتوا یا تصویری دقیق از جایگاه و اثرگذاری ایران در این کشور برای نسل جوان بوسنی ارایه کنیم؟
-ببینید؛ جمهوری اسلامی ایران با تقدیم 4 شهید در بوسنی برادری خودش را ثابت کرده و این موضوع در میان نسل مسن تر در جامعه بوسنی و هرزگوین کاملاً شناخته شده است، اما جوانتر‌های جامعه بوسنی تصویر کم رنگتری نسبت به این موضوع دارد که این وظیفه ما را سنگین می‌کند که پیام صلح و دوستی و حمایت خودمان را از این کشور و آنچه که در تاریخ بوسنی و هرزگوین رقم زدیم را به نسل نوی جامعه این کشور هم منتقل کنیم.
این درحالی است که در خصوص نسل‌کشی رخ داده در بوسنی و هرزگوین باید گفت که این رویداد یک فاجعه بسیار بزرگ است و این وظیفه همه ما است که با زنده نگه داشتن یاد شهدای این نسل‌کشی از تکرار این فاجعه جلوگیری کنیم. ما سالانه فعالیت‌هایی را برای بزرگداشت شهدای نسل‌کشی انجام شده در بوسنی و هرزگوین پیش‌بینی و اجرا می‌کنیم. علاوه بر حضور پررنگ ما در مراسم‌های رسمی که توسط دولت بوسنی و هرزگوین برگزار می‌شود، ما نیز فعالیت‌هایی را ترتیب می‌دهیم.
*کمی در این زمینه و فعالیت‌هایی که انجام شده توضیح دهید.
-سال گذشته در سالروز نسل کشی سربرنیتسا یک نمایشگاه عکس از عکاس ایرانی جناب آقای مهدی صالحی که خودشان طی چند سال متوالی در جریان تشییع شهدای سربرنیتسا و مراسم یادبود حضور داشتند برگزار کردیم که بازتاب خیلی خوبی در رسانه‌ها و تلویزیون‌های بوسنی و هرزگوین داشت. در خود بوسنی و هرزگوین سینمای این کشور آثار متعددی را در خصوص نسل‌کشی رخ داده در سربرنیتسا خصوصاً و فجایع جنگ این کشور ساختند که جوایز بین المللی متعددی هم برده است و فیلم سازان دیگری نیز مستندهایی را تولید کردند و ما سعی کردیم با دعوت از فیلم سازان فعال در این حوزه در جشنواره‌های ایرانی و نمایش آثار اینها در یک سطح وسیع تری آثار آنها را به نمایش بگذاریم.
*کتابی هم درباره فجایع جنگ در بوسنی از سوی نویسندگان ایرانی داریم که در بازار بوسنی مورد استقبال قرار گرفته باشد؟
-بله، بسیاری از ایرانیانی که در آن دوره در بوسنی و هرزگوین حضور داشتند کتاب‌های خاطراتی را در خصوص وقایع که تجربه کردند نگاشتند مترجمین ما آثار متعددی را در خصوص وقایع جنگ بوسنی و هرزگوین و نسل کشی مسلمانان ترجمه کردند در ایران منتشر شده است.
سال گذشته کتاب «فرنگیس» روایت زندگی خانم فرنگیس حیدرپور، بانوی قهرمان ایرانی که بازتاب بسیار زیادی در ایران داشت و به تقریظ مقام معظم رهبری هم رسیده است توسط انجمن مادران سربرنیتسا و ژپا ترجمه و چاپ شد. حدود یک ماه پیش در سارایوو مراسم رونمایی برای این کتاب با حضور رئیس انجمن مادران شهدای سربرنیتسا و ژپا و همچنین با حضور دکتر علیرضا قزوه، شاعر نامی انقلاب و دفاع مقدس برگزار شد. این مراسم در واقع نمادی از پیوستگی زنان غیور ایران و بوسنی و هرزگوین بود که این برنامه هم در تلویزیون‌های بوسنی و هرزگوین بازتاب داشت و بازخورد خیلی خوبی دریافت کردیم. ارتباطی که برقرار شد بین رشادت‌هایی که زنان ایرانی و بوسنی و هرزگوین در دوره جنگ انجام دادند یک اتفاق خوبی بود.
همچنین در تلاش هستیم در بیست و هشتمین سالگرد فاجعه نسل کشی سربرنیتسا یک رویداد فرهنگی را در تهران داشته باشیم با نمایش عکس‌هایی که از این فاجعه توسط عکاسان ایرانی گرفته شده است، از مراسم های یادبود و حواشی این برنامه. یک برنامه‌ای شامل نمایشگاه عکس، هفته فیلم های بوسنیایی با موضوع جنگ و رویدادهای مختلف، برنامه رونمایی از کتاب و رویدادهای مختلفی که در واقع به عنوان یک هفته فرهنگی می‌شود در نظر گرفت را در تهران برگزار کنیم. ما تمام تلاش خودمان را می‌کنیم که یاد درگذشتگان و شهدای این نسل‌کشی را زنده نگه داریم با این هدف که از بروز مجدد چنین فجایعی جلوگیری بکنیم.
*حالا با درنظر گرفتن موارد مطرح شده امروز در شرایطی که آرامش در منطقه حاکم است اهمیت دیپلماسی نرم و فرهنگی در منطقه بالکان برای ایران چیست؟
-نگاه کلان جمهوری اسلامی ایران در روابط با بوسنی و هرزگوین حوزه فرهنگ است و محور فعالیت‌ها و همکاری‌های ما در بحث فرهنگی است علاوه بر رایزنی فرهنگی که مسئولیت رسمی تمامی فعالیت‌های فرهنگی در کشور میزبان را دارد، موسسات و نهادهای دیگری هم در این حوزه در کشور بوسنی فعال هستند که در واقع همه آنها هدفشان انتقال پیام صلح ملت ایران به کشور بوسنی و هرزگوین است. این درحالی است که باید مدنظر داشت که ساختار سیاسی و ساختار نظام حکومتی در کشور بوسنی و هرزگوین یک ساختار پیچیده و البته یگانه و منحصر به فرد در سطح بین المللی است.
از این رو همانطور که گفتم سیاست کلی ما حمایت از یکپارچگی و تمامیت ارضی و استقلال بوسنی و هرزگوین است و در این مسیر با تمامی گروه‌ها، ادیان و اقوام این کشور که قائل به بحث یکپارچگی این کشور هستند همکاری داریم و سعی می‌کنیم فعالیت‌های فرهنگی خودمان را در سراسر کشور بوسنی و هرزگوین پوشش و انجام بدهیم.
*خوب اجازه دهید حالا که صحبت از فرهنگ و ارتباط فرهنگی میان دو کشور با اشاره به اکران برخی انیمیشن‌های ایرانی برای کودکان بوسنیایی اهمیت استفاده از فیلم و انیمیشن در تقویت روابط فرهنگی میان کشورها بخصوص محل ماموریت خودتان را چطور ارزیابی می‌کنید؟
-برای پاسخ به این سؤال بهتر است ابتدا یک مروری بر فعالیت‌های انجام شده در این زمینه از سوی رایزنی فرهنگی داشته باشیم. ببینید از آبان ماه گذشته که اولین هفته دوستی کودکان دو کشور در مرکز بین‌المللی کودکان و نوجوانان سارایوو برگزار شد، همزمان با این هفته دوستی نیز هفته فیلم‌های کودک و نوجوان دو کشور را برگزار کردیم که در آن برنامه 4 فیلم و انیمیشن سینمای ایران به نمایش درآمد.
بعد از آن در دهه فجر ما اختصاصاً یک هفته انیمیشن‌های ایرانی را برگزار کردیم در مرکز فرهنگ و جوانان سارایوو که در این هفته میزبان آقای محمدامین همدانی کارگردان و تهیه کننده شناخته شده کشورمان در حوزه انیمیشن و مدیر شرکت اسکای فریم بودیم. در این هفته دو انیمیشن از کارهای ایشان به نمایش گذاشته شد و دو اثر انیمیشن دیگر از برترین آثار کشورمان. در جریان حضور آقای همدانی علاوه بر برگزاری این هفته انیمیشن یک سری فعالیت‌هایی را برای شناسایی بازار انیمیشن در بوسنی و هرزگوین و اتصال فعالان این حوزه در دو کشور انجام دادیم.
*در این برنامه‌ها نقش ایران و فعالان این عرصه با همتاهای بوسنیایی چه بود؟
-آقای همدانی به نمایندگی از فعالان صنعت انیمیشن ایران ملاقات‌هایی را با مدیران مهمترین شرکت‌های تولیدکننده انیمیشن در بوسنی داشت. در سارایوو با آقای عدنان چوهارا ملاقات داشت و ظرفیت‌هایی را بررسی کردند آقای چوهارا مالک مهمترین شرکت انیمیشن سازی بوسنی و هرزگوین است و شرکتی که تنها انیمیشن بلند سینمایی بوسنی را بر اساس فیلم نامه‌ای برگرفته از منطق الطیر عطار تولید کرده است و همین طور با شرکت AEON در منطقه جمهوری صربسکا هم ملاقاتی داشتند و امیدواریم در آینده این ملاقات‌ها منجر به فعالیت‌های عملی بشود.
در این زمینه خاص هم جالب است بدانید تنها انیمیشن بلند سینمای بوسنی با موضوع منطق الطیر عطار است و این انیمیشن با بودجه هفت میلیون دلاری با حمایت شبکه تی آر تی ترکیه و سرمایه‌گذاران بین المللی و بوسنیایی ساخته و در بازارهای بین الملی اکران شده است.
*اشتراک‌ها و پیشینه فرهنگی میان دو کشور آیا در محتوای تولید شده نمودی خارجی دارد؟
-ببینید بدون تردید اشتراک‌های فرهنگی میان کشورها می‌تواند منجر به بازتاب‌های بیرونی در کالاها و محصولات فرهنگی شود. از این رو ظرفیت‌های خوبی شناسایی شد در این حوزه اولاً اشتراکات فرهنگی و ادبی که ما با بوسنی داریم و تاثیرگذاری که ادبیات ما به صورت تاریخی در بوسنی و هرزگوین داشته است خودش را در صنعت انیمیشن بوسنی هم نمایش داده است و مبتلور شده که همانطور که عرض کردم منطق الطیر موضوع تنها انیمیشن بلند سینمای بوسنی است. لذا این ارتباط و این پیوندهای فرهنگی در حوزه انیمیشن وجود دارد و قابل احصا و فعالیت در این حوزه است.
*این امتیازها آیا فرصتی برای همکاری یا تولید محتوای فرهنگی برای بازار بوسنی می‌شود؟
-مهمترین ظرفیتی که در این حوزه شناسایی شد، این است که ما در ایران هزینه تولید پایین و توانایی فنی بالایی برای ساخت انیمیشن داریم اما به دلایل متعدد به نوعی در بحث جذب سرمایه‌گذار ضعف داریم. توجه داشته باشید که هزینه‌های تولید انیمیشن بسیار بالاست، اما در نقطه مقابل انیمیشن سازان بوسنی توانایی جذب سرمایه‌گذاری‌های بین المللی را در سطح کلان دارند. اما نیاز به توانمندی و آموزش تکنیکی و فنی دارند که می‌شود گفت مهمترین نکته‌ای بود که در این ملاقات‌ها به دست آمد و احصا شد مشخصاً شرکت "AEON" که در بانیالوکا با آنها مذاکره کردیم گفتند که دولت آن منطقه تاحدود 100 هزار دلار از ساخت پروژه‌های مشترک در حوزه انیمیشن حمایت می‌کند.
به همین دلیل مقرر شد که دو طرف در ارتباط با یکدیگر در واقع زمینه‌های همکاری را بیشتر بسنجند و به صورت عملیاتی روی یک سری پروژه‌ها کار کنند و هم در بحث آموزش و هم در بحث تولید آثار مشترک همکاری‌هایی را داشته باشند.
*این موارد و دستاوردهای جلسات یاد شده به ایران و شرکت‌های مرتبط ارسال شده است؟
-پس از این رویداد ما در واقع سفارش‌هایی را از طرف بوسنیایی دریافت کردیم که به ایران منتقل شد جدای از این بحث ارتباط شرکت‌ها، ما در حوزه دانشگاهی هم فضا را بررسی کردیم. در بوسنی و هرزگوین یک دانشگاه خصوصی هست که دانشکده اختصاصی برای بازی‌های رایانه‌ای و حوزه انیمیشن دارد و ما کارگاهی را در این دانشگاه برگزار کردیم. کارگاه بسیار مفید و جالب توجه بود. تمامی اساتید این دانشکده به همراه دانشجویان در این کارگاه حضور پیدا کردند و نکاتی که رد وبدل شد برای دو طرف بسیار جالب توجه بود و تعدادی از دانشجویان حتی ایمیل‌هایی را تبادل کردند که بتوانند با همکاری کارگردان و تهیه‌کننده ایرانی پایان‌نامه‌های خودشان را پیش ببرند و همینطور بتوانند همکاری‌هایی را رقم بزنند.
*با این رویکرد و توضیحاتی که ارایه شد، اکران انیمیشن‌های ایرانی در بازار بوسنی را می‌توان به نوعی بازاریابی برای توانمندی‌های ایران در سطح کلان اعلام کرد؟ آیا می‌توان یک نگاه یکسان به توانمندی های کشورهای بالکان در حوزه انیمیشن داشت؟
-البته باید مدنظر داشت که مهمترین اتفاقات در صنعت انیمیشن در بالکان اولا در کشور کرواسی و بعد صربستان اتفاق می‌افتد و شرکت‌های قوی‌تری در آنجا حضور دارند؛ صنعت دوبله پویا‌تر است و اتفاقات جدی اگر بخواهد رقم بخورد، قطعا باید شرکت‌هایی که در کرواسی یا صربستان فعال هستند با آنها وارد مذاکره شد که بشود در یک سطح بسیار وسیع‌تری فعالیت را انجام داد.
*یکی از مشکلات برخی محصولات فرهنگی ایران عدم توجه به بازار هدف یا مخاطب شناسی است، آیا این مشکل در کشور بوسنی برای انیمیشن‌های ایرانی دیده می‌شود؟
-به نکته خوبی اشاره کردید، ببینید؛ دغدغه اصلی خانواده‌ها در بوسنی و هرزگوین این است که انیمیشن‌های بومی کمتر تولید می‌شود و آنچه که در تلویزیون برای کودکان به نمایش گذاشته می‌شود انیمیشن‌های وارداتی و مغایر با فرهنگ بومی منطقه است که از کشورهای غرب و شرق به منطقه بالکان می‌رسند، که به لحاظ حفظ برخی جنبه‌های سنتی همچنان در خانواده‌های منطقه بالکان خصوصا بوسنی و هرزگوین برای خانواده‌ها دغدغه‌زا است که کودکان به تماشای انیمیشن‌های خاص مغایر با فرهنگشان بنشینند و در مقابل انیمیشن‌هایی از قبیل انیمیشن‌های ایران که در واقع موضوعات اخلاقی را پشتیبانی می‌کنند برایشان جذابیت دارد.
به این ترتیب از آنجایی که انیمیشن‌های ما موضوعات اخلاقی و در واقع به دور از خشونت‌های رایج در انیمیشن‌های روز دنیا را دارند برای مردم بوسنی و هرزگوین و بسیاری از مردم بالکان موضوعیت و جذابیت دارند در عین اینکه کیفیت ساخت بسیار بالایی هم دارند. لذا از آنجایی که همچنان خانواده جنبه‌های سنتی خودش را در بالکان حفظ کرده است، این جذابیت برای خانواده‌ها وجود دارد که از انیمیشن‌ها و فیلم‌های ایرانی که موضوعات آموزنده و اخلاقی را نمایش می‌دهند برای تماشا انتخاب کنند و از این موضوع استقبال می‌کنند.
*شما به توانمندی موجود در زمینه دوبله در این منطقه اشاره کردید، اتفاقا موضوع دوبله در موضوع فیلم و انیمیشن یکی از مهمترین بخش‌ها بعد از تصویرسازی است، بنظر شما این چه اثری برای بازاریابی محصولات انیمیشن‌های ایرانی در منطقه بالکان دارد؟
-مهمترین ضعف ما در این حوزه بحث دوبله است که دوبله به صورت کلی امری هزینه بر است و هزینه بالایی دارد و لذا به لحاظ اینکه کار حوزه کودک هم حتما باید دوبله شود و بازخوردش با بحث زیرنویس کمتر خواهد بود این نکته اصلی است که باید اتفاق بیفتد اگر یک چرخه دوبله در منطقه بالکان برای انیمیشن‌های ایرانی اتفاق بیفتد شاهد فروش بسیاری از آثار ما در تلویزیون‌های این کشور های این منطقه خواهیم بود که بخاطر ضعف مالی تلویزیون‌ها خصوصاً در بوسنی و هرزگوین این امر چالش اصلی در واقع برای حضور پررنگ انیمیشن‌های ما در تلویزیون‌ها و به صورت گسترده در بازار این کشورها است.
*حالا از موارد و امتیازات انیمیشن‌های ایرانی صحبت کردیم، توانمندی ایران در این زمینه و توانمندی‌های بوسنیایی‌ها آیا امکان تولید محصولات مشترک را ایجاد می‌کند؟
-ببینید؛ اجازه دهید ابتدا در خصوص آثار اقتباسی بگویم، همانطور که گفتم سینمای بوسنی تنها یک انیمیشن بلند ساخته و آن هم فیلم نامه‌اش براساس منطق الطیر عطار است و کارهای دیگر در سطح کارهای کوتاه بوده و کارهای سفارشی بوده است لذا صنعت انیمیشن در بوسنی به عنوان یک صنعت رو به رشد شناخته می‌شود و به آن پویایی لازم هنوز نرسیده که بخواهیم خیلی جدی و دقیق در مورد آن صحبت کنیم. این درحالی است که فعالان صنعت انیمیشن در بوسنی ارتباطات بین المللی خوبی دارند و توانمندی خوبی در جذب سرمایه‌گذارهای خارجی دارند که این یک ظرفیت خوب برای تولید آثار مشترک می تواند باشد.
*خوب حالا کمی از انیمیشن فاصله بگیریم و به ادبیات هم بپردازیم، آیا فرصتی برای ورود آثار ادبی ایران در منطقه وجود دارد؟
-در خصوص آثار ادبی در جامعه بوسنی و هرزگوین باید گفت نسل نو جامعه این کشور با جریانات اصلی حوزه فرهنگ در سطح بین المللی همسو و همراه هستند و ناشران بزرگ بوسنی بسیاری از آثار روز ادبیات دنیا را ترجمه و منتشر می‌کنند. اما با توجه به ریشه‌دار بودن نگاه عرفان و تصوف در جامعه بوسنی و هرزگوین و علاقه‌مندی به آثار ادبی عرفانی، ادبیات کلاسیک ما هم جایگاه ویژه‌ای در بوسنی دارد. اجازه دهید به این نکته اشاره کنم که آثار مربوط به مولانا بسیار شناخته شده و همچنان پرفروش در بازار ادب و کتاب بوسنی و هرزگوین است.
ناشران خصوصی بوسنی خودشان علاقه‌مند هستند که آثاری را از ادبیات کلاسیک فارسی ترجمه و منتشر کنند از آثار حافظ، خیام، سعدی و عطار، در واقع آثار شناخته شده‌ای هست که همچنان در میان مردم بوسنی و هرزگوین مخاطبین خاص خودش را دارد. این درحالی است که شاهد مثال این موضوع هم این است که حدود 70 سال از تاسیس دانشگاه سارایوو به عنوان بزرگترین دانشگاه بوسنی و هرزگوین می‌گذرد و کرسی زبان و ادبیات فارسی از بدو تاسیس این دانشگاه فعال بوده و الحمدلله همچنان هم فعال است و اساتیدی زبده ای در این گروه مشغول به تدریس هستند و دانشجویان از مقطع کارشناسی تا دکتری هم در این کرسی مشغول آموختن زبان و ادبیات فارسی هستند.
*اجازه دهید به این نکته اشاره کنم که در سراسر جهان شاهد کاهش اقبال به رشته‌های علوم انسانی هستیم، آیا این روند در دانشگاه بوسنی کرسی زبان فارسی را تهدید می‌کند؟
-روند کلی عدم اقبال به رشته های علوم انسانی در سطح جهان در بوسنی و هرزگوین نیز دامن‌گیر رشته‌های علوم انسانی و از جمله رشته زبان و ادبیات فارسی شده و باید گفت نیاز به حمایت بیشتری از این کرسی وجود دارد. اقبال دانشجویان در سال‌های اخیر نسبت به این رشته کاهش پیدا کرده است که این موضوع می تواند بخاطر افق شغلی که کمتر برای فارغ التحصیلان زبان فارسی ترسیم می‌شود باشد. لذا نیاز به یک برنامه‌ریزی و حمایت بیشتری از این کرسی و فعالیت‌های آن و دانشجویانی که رشته زبان و ادبیات فارسی را انتخاب می‌کنند، وجود دارد. به همین منظور هفته گذشته اتاق کلاس درس زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه سارایوو تجهیز و توسط رایزنی فرهنگی افتتاح شد.
*این اتاق چه فعالیت دارد؟
-در این اتاق علاوه بر منابع کتابخانه‌ای لازم برای دانشجویان روندهای اخذ بورسیه از دانشگاه‌های ایران، روند آموزش و یادگیری زبان فارسی از راه دور توسط خدمات ارائه شده از سوی بنیاد سعدی و همچنین آشنایی با جاذبه‌های گردشگری طبیعی و تاریخی ایران ارائه شده. همه اینها محتواهای لازم برای دانشجویانی است که به این اتاق و کلاس درس مراجعه می‌کنند. و این می‌تواند یک انگیزه خوبی برای دانشجویان باشد که بتوانند از منابع کافی در زمینه زبان و ادبیات فارسی بهره‌مند شوند.
*به نظر شما آیا در زمینه موسیقی هم جایگاهی برای ایجاد ارتباط با منطقه داریم؟
-در نوروز گذشته ما میزبان گروه موسیقی سنتی ایرانی بودیم و جشن نوروز را در سارایوو و بانیالوکا برگزار کردیم، خوب با درنظر گرفتن استقبال مردم از این برنامه بدون تردید جایگاه وجود دارد و می‌توانیم برای این موضوع برنامه‌ریزی کنیم.
پایان پیام/ت