امیرغدیر| این تعزیه پیر را جوان می‌کند
یکی از سنت‌های زیبا در روز عید غدیر که چند سالی است که اجرا میشود، سنت «تعزیه‌خوانی غدیر» است، سنتی که در آن پیرمردها به یکباره جوان می‌شوند!
گروه زندگی ـ آزاده لرستانی: وقتی اسم تعزیه را می‌شنوید، ناخودآگاه ذهنتان به تعزیه عاشورا و مصائب خاندان اهل بیت (ع) می‌رود، اما این هنر نمایش آیینی چندین صد ساله که برخی سابقه آن را به زمان دیلمیان و پس از آن دوران آل بویه نسبت می‌دهند، نمایی دیگر دارد و آن هم «تعزیه‌خوانی غدیر» است که چند ساله مهمان شهرها و روستاهای این مرز و بوم است.
وقتی قرار شد با «احمد جولایی» از دیار بوشهر، استاد دانشگاه و پژوهشگر هنر تئاتر و اساتید داور تعزیه‌خوانی غدیر صحبت کنیم، فکرش را نمی‌کردیم که مردم اینقدر پای تعزیه‌خوانی غدیر باشند. جولایی که دستی بر قلم دارد و کتاب‌هایی با عنوان «ارزش ادبی نسخ تعزیه ایرانی»، «قابلیت‌های دراماتیک متون کهن ادب فارسی» و «جُربزه‌های نمایشی شاهنامه» به رشته تحریر درآورده است، در ابتدای گفت‌وگو با همان صدای رسا و دلنشینش جنوبی‌‌اش واقعه غدیر را برایمان تعزیه‌خوانی کرد و سپس روایتگر عشق و ارادت مردم این سرزمین به مولا علی (ع) شد.
«احمد جولایی» از اساتید پیشکسوت تعزیه‌خوانی
تاریخ صدر اسلام را می‌خواهید بدانید، «تعزیه» ببینید!
«تعزیه» آینه تاریخ است، آن هم تعزیه‌هایی که نسخه‌‌نویس خوب، مجری خوب و کارگردان خوب داشته باشد. زیرا اگر همه مجالس تعزیه را کنار هم بچینیم، تمام گفته‌ها و ناگفته‌های تاریخ صدر اسلام به دست می‌آید، برای همین «تعزیه» یک هنر به تمام معنای حقیقت‌نما است.
واقعه غدیر را به زبان تعزیه بشنوید
جولایی با اشاره به اینکه در تعزیه‌ها می‌توان نمونه‌های خوبی از رفتار، مکث، کنش، واکنش و هر پدیده دیگری را شاهد بود، می‌گوید: از جمله مجلس‌هایی که خیلی مورد توقع و مورد نظر شیعه می‌تواند باشد، همین مجلس غدیرخم است. بنده در این سال‌ها فرصت پیدا کردم که در مجلس‌های تعزیه از جمله مجلس تعزیه غدیرخم حضور پیدا کنم. البته تعزیه غدیر چون معمولاً در نزدیکی ایام محرم است، از نظر واقعه تاریخی بیشترین تمرکز بر این نوع تعزیه‌خوانی وجود نداشته است.
«تعزیه غدیر» که چند سالی است برنامه ثابت دهه ولایت و امامت است
«تعزیه‌خوانی غدیر» در ایستگاه شکوفایی و بِرند شدن
وی با بیان اینکه در چند سال گذشته شاهد رونق تعزیه‌خوانی در اعیاد و مناسبت‌های شادی‌بخش هستیم، می‌افزاید: خوشبختانه در مجموعه جشواره تئاتر آیینی و سنتی، توانستیم تعزیه صحنه حضرت نوح (ع) و ساخت کشتی، بخش‌هایی از زندگی انبیای اولوالعزم مانند حضرت موسی (ع) و حضرت عیسی (ع) یا ماجرای ترور ناصرالدین شاه به دست میرزا رضا کرمانی در شاه عبدالعظیم و تعزیه کمال‌‌الملک را هم به محتوای این آیین سنتی اضافه کنیم.
جولایی در ادامه گریزی به خاطرات نه چندان دورش از تعزیه می‌زند و بیان می‌دارد: هیچ وقت یادم نمی‌رود فرصتی پیدا کردم که در شهرستان تفرش از استان مرکزی برای تجلیل از یک سری تعزیه‌خوان پیشکسوت حضور پیدا کنم. ما جنوبی‌ها یک اصطلاحی داریم به عنوان «مجالس تفاریق»؛ مجالسی که کم‌تر به آن اشاره شده یا خوانده شده است. از ما پرسیدند چه تعزیه‌ای می‌خواهید؟ گفتیم: بهترین تعزیه، تعزیه «آیه تبلیغ» در واقعه غدیر است، آن را برایمان اجرا کنید.
به عشق مولا علی (ع) به پای کار تعزیه آمده‌اند
این تعزیه پیر را جوان می‌کند!
برای همین همه تعزیه‌خوان‌های تفرش حتی قدیمی‌های تعزیه این شهر پای کار آمدند تا روایتگر بخش مهمی از واقعه غدیر باشند، وقتی برخی از افراد با کمک دیگران و حتی نوه‌هایشان به صحنه اجرا می‌رسیدند، به یکباره قامت صاف می‌کردند، انگار سکوی تعزیه شفا می‌داد، چرا که حتی برخی افراد که توان راه رفتن نیز نداشتند، حالی به حالی می‌شدند، «یا علی» می‌گفتند و می‌ایستادند.
این پیشکوست تعزیه درباره حس و حال تعزیه‌خوان‌ها در «تعزیه غدیر» ابراز می‌دارد: تعزیه غدیر آن قدر به تعزیه‌خوان شتاب، جان و قوت می‌داد که فوری شروع می‌‌کرد به اجرای تکه‌هایی از کاری که قبلاً داشت. بنده در مناطق جنوبی سعد آباد اطراف برازجان شاهد اجرای مجالس غدیر بودم. در این مجلس تعزیه معمولاً کاملاً چهره‌ها را می‌‌پوشانند، طوری که شناسایی نشوند، اما دیالوگ دارند، حرف می‌زنند، طراحی صحنه‌اش خیلی زیبا است. جمعیتی هم که آنجا ایستادند، جوری قرار میگیرند که انگار خودشان در گودال و در غدیر قرار گرفته‌‌اند.
«تعزیه‌خوانی غدیر» یکی از شعائر الهی است
ارتباط نگاه سوم تعزیه با تبرک!
در تعزیه تماشاگر وجود ندارد؛ یعنی فاصله بین اجرا و تماشا صفر است، در واقع کسانی که در مجلس تعزیه نشسته‌‌اند، جزئی از مجموعه آن اجرا هستند. در حالی که در تئاتر نگاه فقط 2 نگاه تماشاگر و بازیگر است و در سینما هم تماشاگر پرده را می‌بیند. اما در تعزیه نگاه، سه‌گانه میشود؛ یعنی تماشاگر و تعزیه‌خوان که از یک دید سومی نظارت می شود.
جولایی درباره این نوع تحلیل درباره تعزیه می‌افزاید: ببینید وقتی شما برای تعزیه می‌آیید، وقتی از شما علتش را می‌پرسند، می‌گویید: برای ثواب آمده‌ام! اگر همین سؤال را تعزیه‌خوان بپرسی، او هم می‌گوید برای ثواب آمده‌ام، توجه کنید چه کسی ثواب می‌‌خواهد بدهد؟ «ثواب» یک دید سوم می‌‌خواهد، او کسی نیست مگر خداوند رب العالمین! کلیه نمایش‌های آیینی از جمله تعزیه حتماً در ساختارشان اینطور طراحی شده است که دید سومی ناظر است که کل مجموعه را در نظر دارد؛ یعنی فاصله میان صحنه و تماشاگر تقریبا ًصفر است.
این تصاویر توسط «سیدهادی حسینی» در قاب دوربین ثبت شده است
پیرزنی که به تعزیه نیامد اما تبرکی را برداشت
در «تعزیه» وقتی یک نفر از اسب میافتد یا یک نفر شهید میشود، همه اطرافیان به گریه و ناله می‌‌افتند، کاملاً این ارتباط سه سویه است، به طوری که همه حواس تماشگر اینجا برقرار است. در تئاتر حس چشایی را با خودمان می‌‌بریم اما درگیر نمی‌کنیم. به ندرت پیش می‌آید که در تئاتری اسپندی دود شود، اما شما در تعزیه، تماشاگران به خصوص کودکان به اسب و خود بازیگر دست می‌زنند و تبرک میگیرند، حتی پارچه‌ها و یا کفنی که بازیگر در لحظه اجرای شهادت بر تنش بوده است، مردم این‌ها را قطعه قطعه می‌کنند و با خودشان به عنوان تبرک می‌برند.
وقتی از این تعزیه‌خوان خواستیم از خاطره‌اش برایمان بگوید، بعد از مکثی کوتاه ادامه می‌دهد: از میدانگاه تعزیه به سمت حسینیه «شاه‌نشین» که یادگار مرحوم پریشان است، بیرون آمدم. یک پیرزنی دم در نشسته بود، به من گفت: مادر از میدانگاه تعزیه می‌آیی؟ گفتم: بله! گفت: یک تکه پارچه با خودت نیاوردی؟ منظورش قطعهای از کفن سیدالشهدا (ع) در تعزیه بود. دوباره به میدانگاه بازگشتم و قطعهای از آن پارچه را گرفتم و به آن پیرزن دادم. او آنقدر آن پارچه را به نیت تبرک بر چشم و صورتش مالید، در حالی که او اصلاً در مجلس تعزیه حضور نداشت. بارها دیده‌ام وقتی در تعزیه شهیدی در میدانگاه و قتلگاه به زمین میافتد، زنان و مردان بیننده بعد از اینکه مجلس تعزیه تمام میشود خاک زیر تن شهید را تبرک با خودشان برای مهر یا تسبیح می‌برند.
نفس‌ها در سینه محبوس است، قرار است پیامبر (ص) خبر مهمی را اعلام کند
تحفه‌ای بهشتی که این روز جمعه گسترده میشود
حال اگر این چند روز به تعزیه غدیر رفتید، به یک موضوعی دقت کنید و آن اینکه ببینید حس ذائقه‌تان نیز درگیر میشود یا نه! بی‌شک این اتفاق خواهد افتاد، چرا گروهی از مردم در حال تدارک شربت، شیرینی یا غذا برای مراسم تعزیه غدیر هستند. خوراکی‌هایی که از دید آن‌ها، خوراک‌های معمولی نیستند، بلکه تحفه‌های بهشتی هستند که متبرک به یاد و نام امام علی (ع) است که برخی برای شفای بیماران و حتی غائبین تعزیه می‌برند.
جولایی هم بر این مطلب صحه می‌گذارد و می‌افزاید: در تعزیه تنها گونه نمایش آیینی سنتی ایرانی است که پنج تا حس مخاطب درگیر میشود، در «تعزیه» صداها، آوازها و تحریرها را می‌شنویم، اشیاء را لمس می‌کنیم و اگر در آنجا عود یا کندری بسوزانند یا گلابی که بر سر شهدا بپاشند، می‌بوییم. بنابراین «تعزیه» کمک بسیار به تثبیت موضوع می‌کند.
این شما و این هم دستور خدا: «مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ مَوْلَاهُ»
«تعزیه غدیر» برای کودکان آموزش و برای بزرگان یادآوری
«تعزیه» از شعائر الله که از نسل‌های دور به من و شما به یادگار مانده است و شبیه‌خوانی واقعه غدیر هم از این نوع است. مردم دوست دارند که بدانند در آن حال و هوای غدیر چگونه گذشته و این تأثیر، تأثیر مضاعف بر مخاطب برای به خاطر سپردنش دارد. در واقع «تعزیه غدیر» برای کودکان آموزش و برای بزرگان یادآوری و برای کسانی که دیندار و اهل معرفت هستند، به نوعی شکرگذاری این نعمت عظیم «ولایت» است.
پایان پیام/