تاراج منابع آب در پایتخت کشاورزی ایران+ فیلم
در سایه بی توجهی متولیان حوزه آب و خاک در پایتخت کشاورزی ایران، کشت‌های آب بَر همچنان تداوم و منابع آب به تاراج می‌رود،کشت‌هایی که در کنار سدسازی های افراطی و احداث کارخانجات آب بَر در مناطق خشک، به ترتیب متهمین ردیف اول نابودی منابع آب در استان فارس هستند.
خبرگزاری فارس؛ شیراز، آمنه سپهر: پیکر زمین چاک چاک، ذخیره سدها خالی، نفس زراعت گرفته و هزاران هکتار از گندم های دیم در استان فارس بر اثر بارش کم باران خسارت صدردصدی دیدند، تازیانه های خشکسالی تا میتوانست بر پیکر نحیف کشاورزی این خطه از کشور نشست، اما با همه این سیاه روزی ها، هنوز که هنوز است کشاورزان این استان دست از کشت های آب دوست بر نداشته اند و متولیان نیز دست روی دست گذاشته و با بی توجهی به فراهم کردن زیرساختهای الگوی کشت، همنوا با مرثیه آب شده اند.
اینجا فارس است، استانی که لقب پایتخت کشاورزی ایران را یدک می کشد، همان استانی که حالا از فرط تشنگی گلوی زمینهای زراعی اش خشکیده و نفس هایش به شمارش افتاده است.
در این منطقه از جغرافیای کشور که ۹۰درصد از منابع آب دربخش کشاورزی، ۸ درصد شرب و ۲ درصد در بخش صنعت وخدمات مصرف می شود،دستِ منابع آب خالی شده است.
حیات کشاورزی در گروی تغییر الگوی کشت
وقوع چندین سال خشکسالی و قهر طبیعت باعث شده تا بارش های نه چندان مطلوب پاییزه و زمستانه نتواند گلوی خشکیده سفرهای آب زیر زمینی این استان را سیراب کند، در چنین وضعیتی که زمین و زمان بی تابِ آب است، حیات کشاورزی در گروی رعایت الگوی کشت است، الگویی که دو سال است در فارس توسط مسئولان دست به دست میشود، دستورالعملی که بدون فراهم کردن زیر ساختهای تغییر الگوی کشت، توسط متولیان بخش کشاورزی، در انتظار معجزه است.
این در حالیست که در سال زارعی جاری، سطح زیر کشت خربزه در استان فارس ۶ هزار ۵۵۰ هکتار با برداشت بیش از ۲۱۱ هزار تن محصول خربزه توسط معاون زراعت سازمان جهاد کشاورزی فارس اعلام شد.
تولیدی که ماه گذشته چوب حراج به دسترنج خربزه کاران استان فارس زده شد، خربزه ای که باید برای تولیدهر یک کیلوگرم اش بیش از ۲۰۰ لیتر آب مصرف شود، بازاری نداشت و خربزه کاران به ناچار محصول تولیدی شان را به بهای بسیار اندک حراج کردند و یا مزارع را رها کردند تا خربزه ها در سرجالیزها بگندد و یا خوراک دام ها شود.
سازمان جهاد کشاورزی و منابع آب مقصر اصلی اجرایی نشدن‌تغییر الگوی کشت
همین توضیحات کافیست تا به تاراج منابع آب و دست خالی کشاورزان صیفی کار این استان برسیم، کشاورزانی که اگر زیر ساخت های تغییر الگوی کشت برایشان فراهم بود، قطعاً دست از تولید کشت های آب بر، بر میداشتند.
گرچه ناگفته پیداست که سازمان های جهاد کشاورزی و منابع آب در اجرایی نشدن الگوی کشت هر دو مقصرند،چرا که وزارت نیرو می بایست با فرهنگ سازی به آموزش و مدیریت مصرف آب بپردازد و جهاد کشاورزی هم که تاکنون در اجرای الگوی کشت اقدام مناسبی انجام نداده، این اطمینان را به کشاورزان بدهد که در صورت جایگزینی کشت محصولات کم آب بر، تفاوتی در درآمد و بازار فروش آنها ایجاد نمی‌شود و در واقع باید هر چه سریعتر جلوی پیشروی بیش از پیش بحران آب را بگیرد.
مرثیه ای برای آب!
بحران آب در این استان منجر به خالی شدن صد درصدی سد رودبال که یکی از سدهای مهم این استان و تامین کننده آب آشامیدنی سه شهرستان داراب، زرین دشت و فسا بود شده و مردمان این شهرستانها، ماه گذشته گالن به دست به دنبال آب، روانه خیابانها و یا در به در به دنبال عاملین توزیع آب شده بودند.
کاشت محصولات آب دوست خصوصاً در مناطق جنوبی فارس که با تنش های آبی شدید مواجه است ،نقل سخن مسئولان و متولیان در بخشهای مختلف است، از جلسات متعدد مسئولان گرفته تا صدر اخبار رسانه‌ها؛ سخن از دست خالی سفره‌های آب زیرزمینی، کاهش آب پشت سدهای فارس و حراج دسترنج کشاورزانی است که با کاشت محصولات آب بر، ناخواسته به گستردگی این فاجعه، دامن می زنند.
کاشت محصولات آبدوست در فارس در حالی رخ میدهد که نه تنها مناطق روستایی فارس بلکه حتی شهرهای این استان نیز با چالش کم آبی روبرو شده، تا آنجا که در کلانشهر شیراز توسط شرکت آبفا با تانکرهای سیار آبرسانی انجام میشود، این در حالیست که آب موجود به راحتی صرف محصولاتی میشود که نه استراتژیک هستند و نه کشت آنها در این استان ضرورتی دارد.
میزان آب‌بری محصولات کشاورزی مختلف
برآورد میزان آب مصرفی به‌ازای تولید یک کیلوگرم هندوانه حدود ۲۰۰ لیتر است. تولید هر کیلو خیار نیازمند مصرف ۲۴۰ لیتر آب و برای تولید هر کیلو کاهو یا کلم باید ۲۰۰ لیتر آب استفاده میشود.
در این بین، با تولید گسترده انواع صیفی جات در فارس، باید اعلام کرد که محصول گوجه فرنگی به ازای هر یک کیلوگرم ۱۸۰ لیتر آب مصرف می‌کند تا تولید شود، همچنین برای تولید هر کیلو پیاز به ۵۰۰ لیتر آب نیاز است. تولید هر کیلو سیب‌زمینی با راندمان آبیاری ۴۰ درصدی بیش از ۸۰۰ لیتر آب نیاز دارد.
بدون شک، تولید محصولات جالیزی یاد شده در خوشبینانه ترین حالت اگر منجر به ارز آوری مناسب هم شود اما آب مجازی زیادی را از کشور خارج می‌کند که در این بحران کم‌آبی نمی‌تواند توجیه اقتصادی داشته باشد.
به نظر میرسد که باید نگرش کشاورزان نسبت به تولید محصولات کشاورزی در کنار ارائه کشت‌های جایگزین و سودآور تغییر کند تا در آینده، فارس و کشور با بحران تأمین غذا مواجه نشود.
بحران آب یا فاجعه منابع آبی؟
سیروس زارع، عنوان کرد: درگیری های استان یزد با اصفهان، اصفهان با چهارمحال و از این دست معضلات که کم هم نیست ،نشان میدهد که قبل از ورود به هر داده و آماری که خیلی هم قابل اعتماد نیست، باید باور کنیم که مدیریت در راستای منابع آبی از مرز بحران گذشته و به فاجعه فضاحت بار منابع آبی رسیده ایم.
وی افزود: شاخصه های این افول در دشتهای متعددی قابل رویت است و خشکی رودخانه های متعدد، قنات های ویران شده و چشمه هایی که دیگر اثری از آنها نیست ، روایت جان دادن آب در کشور خصوصاً استان فارس است.
دبیر تشکل احیاء کنندگان تالاب بین المللی کمجان، خالی شدن‌روستاها از سکنه،مهاجرت های اجباری و تحمیلی بر اثر نابودی منابع آب را رهاورد بی تدبیری متولیانی دانست که نتوانستند به خوبی از عهده وظایف خود بر آیند.
زارع، نابودی دشتهای حاصلخیز بخش کُربال شهرستان خرامه،ورزنه در اصفهان یا دشت های سیستان و خوزستان را متاثر از غارت منابع آبی دانست و بیان کرد: گره خوردن سفره مردم به منابع آب ،ورود صنوف مختلف به کشاورزی، توسعه کمی کشاورزی ،عدم توجه به نیاز آبی در مدیریت زراعی و تولید محصول، دور بسته ای از اشتباه مکرر متولیانی است که هیچ گاه انگیزه ای برای قطع مسیر پر مخاطره بارگذاری بر منابع آبی نداشتند.
آبخوان هایی که ویران شدند!
دارنده تقدیرنامه برترین پروژه موفق زیستی از سوی سازمان محیط زیست کشور، تصریح کرد: متاسفانه متولیان آب قبل از آنکه به هشدارهای متخصصین آب در خصوص مدیریت منابع توجه نمایند، تفکر سازه محوری بر آنان غلبه کرده و با ساخت افراطی سد ها ،کانالهای انتقال آب ، فروش آب به اراضی جدید الاحداث ، موافقت تامین آب به اراضی منابع ملی جهت واگذاری ، دامن به بحران بی آبی زدند و در عین حال این اقدامات را از افتخارات خود میدانند.
او گفت: وقتی بدون در نظر گرفتن نیاز آبی طبیعی و اکولوژیکی مناطق، در مسیرهای آبی مانع ایجاد کردیم قطعاً باید در انتظار هر نوع گسست طبیعی و غیر طبیعی باشیم.
زارع، ابراز کرد: با نادیده گرفتن گسست های متعدد آبی و تبعاتی که باید در فرایند مطالعه لحاظ میشد، جز خسارت به سرزمین با بودجه بیت المال کار دیگری نکردیم.
عضو شورای تشکلهای تالابی کشور، عنوان کرد: متولیان آب با تصمیمات صحیح می‌توانستند پایداری منابع آب این مملکت را رقم بزند اما آنچه امروز شاهدیم جز ویرانه ای از آبخوان های کشور و تخریب حوزه های اجتماعی ،سیاسی، باقی نگذاشتیم.
فروچاله هایی به عمق ۸۰ و قطر ۱۰۰ متر در حاشیه بختگان فارس
وی ادامه داد: افزایش کانون‌های تولید ریز گرد ،تالابهای خشکیده، رودخانه های خشک ، فرو نشست های غیر طبیعی ، فرو چاله های عظیم که عمق بعضی از آنها با ۸۰ متر و قطری بیش از ۱۰۰ متر را در دشت کبودر آهنگ همدان و بخش استهبان فارس حاشیه بختگان شاهد هستیم، مصداق بارز بی توجهی به منابع آب است.
کشت های آب بَر، کارخانجات فولاد و سد سازی های افراطی متهمین ردیف اول نابودی منابع آبی در فارس
دبیر تشکل احیاء کنندگان تالاب بین المللی کمجان، کشت های آب بر، سد سازی های افراطی و احداث کارخانه های آب بَر در مناطق خشک با شعار توسعه صنعت را از دیگر مصادیق بارز نابودی منابع آبهای زیر زمینی عنوان کرد و افزود: فولاد و ذوب آهن اصفهان ، فولاد نی ریز ، گندله سازی خرامه ،فولاد کوار ، نیروگاه های سیکل ترکیبی در مناطق خشک ،متهمین ردیف اول نابودی منابع آبهای زیر زمینی هستند.
زارع بیان کرد: انتقال آب های نامتعارف، هزینه لوله گذاری و انتقال آب برای بعضی از صنایع از فواصل دور، به مراتب از هزینه احداث کارخانه ها بیشتر بوده است.
او با ذکر این مهم که آمایش سرزمین در معادلات و تصمیم گیری ها جاپای واقعی پیدا نکرده است، اظهار کرد: همیشه سعی کردیم اسناد را در راستای اهداف و نیازها تنظیم کنیم و با عدم مستند سازی واقعیت ها ،خیلی از آسیب‌هایی که قابل پیشگیری بود را متحمل شدیم.
زارع، متذکر شد: با این رویه مدل نظارت بر منابع آبی، آینده زندگی برای نسل‌های این مملکت اگر غیر ممکن نباشد، مطلوب هم نخواهد بود چرا که فعالیتهای ما منجر به تَرک مردم از روستاها و مناطق محل سکونت شان شده است.
دبیر تشکل احیاء کنندگان تالاب بین المللی کمجان تصریح کرد: طرح تعادل بخشی منابع آب منجر به بهبود وضعیت منابع آبی استان فارس نشده و طرح کنترهای هوشمند جهت مدیریت برداشت آب از چاه ها موفق نبوده است
بحران آب برای متولیان دغدغه نیست!
وی افزود: در کشوری که میانگین بارش آن زیر ۳۰۰ میلیمتر است، هیچگاه کشاورزان نمی‌توانند توسعه ای به ارمغان بیاورند، چرا که بارگذاری بیش از توان اکولوژیکی و عدم نظارت صحیح بر منابع آبی ، توسعه نامتوازن کشاورزی ، قطع جریان های طبیعی سطحی آبها، کشاورزی سنتی ، کاهش راندمان آب، تولید محصولات آب بر ، عدم درک اقتصاد و محیط زیست و … ما را به ورطه‌ی ورشکستگی آب فرو برده است.
زارع، تصریح کرد: به نظر میرسدمساله بحران آب برای متولیان آب دغدغه نیست چرا که تا زمانی که میشد به به سد سازی پرداختند و حالا هم به انتقال آب از فواصل دور از خلیج فارس ، دریای عمان ، یا دریای کاسپین به فلات مرکزی روی آورده اند.
۹۰درصد از آبهای کشور صرف تولید محصولات کشاورزی میشود
دارنده مقام قهرمان تالابی کشور ادامه داد: سالهاست در مدیریت منابع آب هیچ یک از تکالیف قانونی ، شرعی و تاریخی عمل نشده است.
او به مصوبه هیات وزیران سال ١٣٩۴ در راستای توزیع عادلانه آب نیز اشاره کرد و گفت: اولویتهای توزیع آب به ترتیب شرب، محیط زیست، صنعت و کشاورزی تعیین شده است در صورتیکه این اولویتها جابجا شده و کشاورزی قبل از محیط زیست با برداشتی معادل ٩٠درصد از منابع آبی کشور را به خود اختصاص داده است.
نزدیک به ۱۸ هزار حلقه چاه در فارس مجهز به کنتور هوشمند
در ادامه مدیر عامل آب منطقه ای فارس نیز گفتگو با خبرنگار فارس، بر لزوم فرهنگ صرفه جویی در مصرف آب تاکید کرد و گفت: این واقعیت را باید پذیرفت که شرایط فعلی بعلت نداشتن بارش های دارای پراکنش زمانی و مکانی مناسب و استفاده غیر بهینه از آب در بخشهای شرب ،صنعت و کشاورزی است .
سیاوش بدری چاههای موجود فارس در تمام بخش های شرب ، صنعت و کشاورزی را حدود ۶۵ هزار حلقه اعلام کرد و افزود: از این تعداد ۱۷ هزار و ۹۰۰ حلقه چاه مجهز به کنتور هوشمند است.
وجود ۲۸ هزار و ۳۰۰ حلقه چاه غیر مجاز در فارس
مدیر عامل آب منطقه ای فارس، تعداد چاههای غیرمجازی که در محدوده های مطالعاتی استان فارس بصورت غیر قانونی و بدون کسب مجوز حفر شده اند را ۲۸ هزار و ۳۰۰ حلقه عنوان کرد و ادامه داد: در سال جاری چهار هزار و ۶۰ حلقه از این چاهها با صدور احکام قضایی و در معیت نیروهای انتظامی پُر و مسلوب المنفعه شده است.
بدری، با ذکر این نکته که در حال حاضر از ۹ سد در استان فارس بهره برداری آب صورت میگیرد، یادآور شد: از مهمترین سدهای های استان فارس، سد درودزن در مرودشت ؛ سلمان فارسی در قیر و کارزین و ملاصدرا در شهرستان اقلید است.
او حجم گنجایش سدهای یاد شده را و ۲۹۳۶میلیون متر مکعب دانست و اظهار کرد: در حال حاضر حدود ۱۳۶۰ میلیون متر مکعب آب پشت این سه سد موجود است.
تنها ۴۶ درصد از حجم سدهای دورودزن، ملاصدرا و سلمان فارسی آب دارد
مدیرعامل آب منطقه ای فارس بیان کرد: هم‌اکنون ۴۶ درصد از حجم سدهای درودزن، سلمان فارسی و ملاصدرا پُر است که به لحاظ پایداری، تنها میزان ۳۰ درصد از آب قابل استفاده است .
بدری، به طرح مهم احیا و تعادل بخشی آبخوان ها نیز گریزی زد و خاطرنشان ساخت: این طرح با ۱۵ پروژه بعنوان بهترین راهکار برای به تعادل رساندن آبخوانهای استان در حال عملیاتی شدن است.
پایان پیام/خ