درخت‌های پسته رفسنجان نذر عباس (ع) می‌شوند
اسم «ابوالفضل» و «عباس» از اسامی پرتکرار در شهر رفسنجان است. در حقیقت مردم رفسنجان بسیاری از وجوه زندگی‌شان را با توسل به حضرت اباالفضل علیه‌السلام بیمه می‌کنند؛ فرزندانشان را، محصولات کشاورزی‌شان را، دام‌هایشان را، آبرویشان را…
گروه زندگی: اعتقاد به حضرت عباس علیه‌السلام بخشی از وجود ایرانی‌هاست و با گوشت و پوست آنها عجین است. در هر شهر و استانی از ایران عزیز که گشت بزنید، مصادیق بومی و خاص فرهنگ مردم آن دیار را از این اعتقاد مقدس می‌یابید.
در این گزارش به سراغ شهر رفسنجان می‌رویم. مردم رفسنجان به حضرت اباالفضل علیه‌السلام اعتقاد ویژه‌ای دارند. اسم «ابوالفضل» و «عباس» از اسامی پرتکرار در این شهر است. در حقیقت مردم رفسنجان بسیاری از وجوه زندگی‌شان را با توسل به حضرت اباالفضل علیه‌السلام بیمه می‌کنند؛ فرزندانشان را، محصولات کشاورزی‌شان را، دام‌هایشان را، آبرویشان را…
دکتر «زینب کبیریان» پژوهشگر فرهنگ مردم رفسنجان قرار است دربارهٔ نوع اعتقادات مردم رفسنجان به حضرت ابوالفضل علیه‌السلام برایمان بگوید. البته با تأکید بر اینکه «لازم نیست حتماً فرهنگ‌پژوه باشید تا این چیزها را بدانید. چون بسیاری از مصادیق این فرهنگ همچنان در شهر ما زنده است و همه می‌توانند ببینند.».
نذر یک ردیف یا چند درخت از باغ پسته به نام حضرت عباس (ع) در رفسنجان مرسوم است
اینجا اعتقاد به بیمهٔ اباالفضل موج می‌زند
مردم رفسنجان فرزندانشان را با گذاشتن نام حضرت اباالفضل علیه‌السلام بر روی آنها بیمه می‌کنند که زنده و سالم بمانند و عاقبت به‌خیر شوند.
مال‌شان و محصولات کشاورزی‌شان را با وقف و نذر کردن بخشی از آن به نیت حضرت بیمه می‌کنند. در اکثر باغ‌های پستهٔ رفسنجان، درختان یک رَس یا جو (یعنی ردیف) از آن باغ، یا حداقل یک یا دو درخت، متعلق به حضرت عباس علیه‌السلام است. محصول این درخت‌ها را جداگانه می‌چینند و از پول آن برای هزینه‌های روضه و هیئت حضرت استفاده می‌کنند.
دامداران معمولاً تعدادی از دام‌هایشان را نذر می‌کنند که در ایام عزاداری جلوی دسته‌های حضرت ابوالفضل در خیابان و پای علمی که «علَم ابوالفضل» نام دارد، قربانی کنند.
این‌ها همه ریشه‌های بسیار قوی و محکمی در فرهنگ و اعتقاد مردم رفسنجان دارد.
هر محله، یک سقاخانه
در رفسنجان کمتر محله‌ای را پیدا می‌کنید که سقاخانهٔ حضرت ابوالفضل علیه‌السلام نداشته باشد. در همین دوران، سقاخانه‌های دایرِ زیادی در رفسنجان وجود دارد که همگی به نام آن حضرت هستند. شمایل حضرت ابوالفضل و علامت دست ایشان را در این سقاخانه‌ها می‌بینید. نذر آب که در قالب سقاخانه انجام می‌شود، در رفسنجان بسیار رایج است.
دکتر کبیریان، پژوهشگر فرهنگ مردم رفسنجان می‌گوید: «نذری داریم به نام «نذر شمع» که در سقاخانه‌ها انجام می‌شود. کسانی که حاجت دارند، شمع را به سقاخانه می‌برند و روشن می‌کنند. مردم معتقدند که اگر شمع تا آخر سوخت، حاجت می‌گیرند و اگر تا آخر نسوخت باید منتظر باشند.».
زنان رفسنجان، با آرد نذری رشته درست می‌کنند و آش رشته می‌پزند
نذر آرد برای آش اباالفضل
از جمله نذرهای زنانه‌ای که در رفسنجان وجود دارد، نذر آرد برای حضرت اباالفضل است. با این آرد، رشته درست می‌کنند و آن رشته را به صورت تازه و تر، در آش رشتهٔ نذری می‌ریزند. کبیریان می‌گوید: «اصلاً آش رشته را در رفسنجان به نام «آش اباالفضل» علیه‌السلام می‌شناسند. زنان رفسنجان به نذر این آش رشته برای حضرت بسیار اعتقاد دارند و به این واسطه حاجت‌هایشان را می‌گیرند. مخصوصاً آشی به نام «آش چهار کوچه» که در کوچه پخته می‌شود و معتقدند که رفع بلا می‌کند.». وقتی سوانح و اتفاقات و مرگ و میر در بین جوانان زیاد می‌شود، برای دفع بلا و به نیت حضرت عباس علیه‌السلام، این آش را می‌پزند.
دوبیتی‌هایی که حاجت می‌دهند
دوبیتی‌های محلی زیادی دربارهٔ حضرت اباالفضل علیه‌السلام وجود دارد که نوعی ذکر هستند. مثلاً یک دوبیتی زیبای محلی می‌گوید:
«عباسِ علی، قهار * ای شاهِ علم‌بردار
این غم که تو می‌بینی (می‌دانی) * از روی دلم بردار».
کبیریان بعد از خواندن این دوبیتی، روش ختم این ذکر را به این صورت تشریح می‌کند: «یک میخ را به دیواری رو به قبله می‌کوبند و تسبیحی را از آن آویزان می‌کنند. از روز سه‌شنبه ختم را شروع می‌کنند و هر روز این ذکر را به تعداد یک دور تسبیح می‌گویند. مردم رفسنجان بسیار معتقدند به این ذکر و حاجت گرفتن از آن.».
حرمت قسم حضرت اباالفضل در رفسنجان
گفتیم که مردم آبرویشان را با سوگند به نام حضرت اباالفضل بیمه می‌کنند. کبیریان از جایگاه بسیار ویژهٔ قسم یاد کردن به نام حضرت اباالفضل در بین مردم رفسنجان می‌گوید: «هر کسی به ایشان قسم نمی‌خورد. مردم معتقدند اگر کسی در دعواها و مرافعه‌ها قسم حضرت اباالفضل بخورد، حتماً راست می‌گوید. چون هیچ‌کس حاضر نیست به شخص غیوری مثل ایشان، قسم دروغ بخورد. مخصوصاً در دعواهای مربوط به مسائل مالی مثل ملک، زمین و آب، و دعواهای مربوط به آبرو، قسم حضرت اباالفضل یاد می‌شود.».
این قسم این طور یاد می‌شود: «سر و کارت در راه (با) حضرت اباالفضل باشد اگر دروغ بگویی» یا «سروکارم در راه حضرت اباالفضل باشد اگر راست نگویم» یا «به همین اباالفضلی که سقاخانه‌اش اینجاست قسم» یا «جوانی‌ام در راه حضرت اباالفضل اگر دروغ بگویم». این‌ها بعضی از قسم‌هایی است که در رفسنجان به نام حضرت عباس علیه‌السلام یاد می‌شود.
نذر آش‌پختن در سقاخانه
سقاخانه نهاد مهمی در رفسنجان به شمار می‌رود و محور بسیاری از فعالیت‌های مذهبی است. کبیریان نذر دیگری را در سقاخانه این طور توضیح می‌دهد: «گاهی مردم حاجتمند نذر می‌کنند که اگر حاجت گرفتند بخشی از فامیل و دوستانشان را جمع کنند و در سقاخانه آش بپزند. به همین خاطر شما در کنار تمام سقاخانه‌های رفسنجان یک اتاق می‌بینید که متولی مشخصی دارد و در آن اتاق‌ها وسایل پخت آش نذری را می‌گذارند؛ مثل اجاق‌های بزرگ، کماجو‌ن‌ها یا قابلمه‌های مسی بزرگ و… این وسایل را هم در طول سال‌ها مردم نذر کرده‌اند. نذر این وسایل هم نذر برقرار و رایجی است.».
سقاخانهٔ بازار قدیم رفسنجان
تظلم‌خواهی و نفرین ظالم در سقاخانه
به بیان کبیریان، مردم رفسنجان همان طور که حاجت گرفتن از سقاخانه را خیلی حتمی می‌دانند، نفرین دم سقاخانه را هم خیلی باور دارند. این پژوهشگر می‌گوید: «اگر عده‌ای در معرض ظلم قرار بگیرند، به طرف مقابل می‌گویند: «ما می‌رویم دم سقاخانه و شما را نفرین می‌کنیم!» و به این صورت ظالم را می‌ترسانند.».
بحث دیگری هم هست به نام گرویی بردن از اماکن زیارتی، از جمله سقاخانه که در اعتقادات مردم رفسنجان یک مکان مقدس محسوب می‌شود. به این شکل که یک چیز کوچک (مثلاً شمع، تسبیح، مهر، کتاب دعا یا…) از سقاخانه را با خود به خانه می‌برند و آن را از حضرت عباس علیه‌السلام گرو می‌گیرند و از ایشان خواهش می‌کنند حاجت‌شان را برآورده کند. بعد تعداد زیادی از همان وسیله را وقتی حاجت‌روا شدند، به سقاخانه پس بدهند.
عباسِ علی، عباسِ ایران…
این تنها گوشه‌ای از اعتقاد و ارادت مردم رفسنجان به علمدار کربلاست که در گزارش آوردیم. در گوشه گوشهٔ این کشور، مردم با هر فرهنگی راهی برای عرض ارادت به حضرت عباس علیه‌السلام و حاجت‌خواهی از ایشان یافته‌اند. چه آنکه آشوری و کلیمی و ارمنی نیز از ایشان حاجت می‌گیرند و برایشان اشک می‌ریزند، چه رسد به شیعیانی که از اضافه‌گل اهل‌بیت علیهم‌السلام خلق شده‌اند..
پایان پیام/