رمز تربیتیِ آزادگی حضرت عباس (ع) چه بود؟
شمر از سپاه باطل و به عنوان یکی از خویشاوندان حضرت عباس علیه‌السلام، برای ایشان امان‌نامه آورد. هر فردی ممکن است در زندگی، در موقعیت مشابه برای دفاع از حق قرار بگیرد. اما چه چیزی انتخاب حضرت عباس علیه‌السلام برای ماندن کنار امام را شکل داد؟
گروه زندگی: «اگر دین ندارید، لااقل آزاده باشید.». شاید این فراگیرترین پیام روز عاشورا باشد که از مرزهای نوع دین و جنسیت و فرهنگ و ملیت عبور می‌کند و مستقیم بر قلب‌های پاک و فطرت‌های انسانی می‌نشیند. می‌توان گفت این منتهای آرزو و سعادت هر پدر و مادری است که بتوانند فرزندانی آزاده و حقیقت‌جو تربیت کنند. مفاهیمی که در عین قداست و بدیهی بودن، انتقال‌شان به کودک ممکن است کمی پیچیده به نظر برسد.
«زهرا شاه‌محمدی»، مشاور و روان‌درمان‌گر کودک همراه ماست تا نکاتی برای تربیت کودک آزاده برایمان بگوید.
انسان ذاتاً حقیقیت‌جوست، از همان کودکی
در ایام ماه محرم، برای پدران و مادرانی که دغدغه‌های تربیتی دارند، ممکن است سؤالاتی دربارهٔ نحوهٔ صحیح تربیت فرزند و رفع موانع ارتباطی والد و کودک ایجاد شود. مسألهٔ قابل‌توجهی که والدین در این باره باید در نظر بگیرند، توجه به ویژگی‌های اصیل و سرشت کودکان است.
شاه‌محمدی با بیان این نکتهٔ کلیدی می‌گوید: «کودک، از بدو تولد و به طور ذاتی، میل به رشد و کمال دارد و این میل، هدایت‌گر درونی اوست که انگیزهٔ لازم برای حرکت به سمت رشد را در او ایجاد می‌کند. یکی از این انگیزه‌های درونی کودک، میل به حقیقت‌جویی است. کودک انسان به شکلی ذاتی همواره به دنبال پاسخ‌های حقیقی برای مسأله‌های خود می‌گردد و کافی‌ست والدین، فضای لازم و ابزار مورد نیاز او را در اختیارش قرار دهند و در مسیر کاوش حقیقت همراه او باشند».
راه حقیقت‌جویی کودک را نبندید
شاید بپرسید که این میل درونی، از نمای بیرون به چه شکلی قابل مشاهده است؟ در واقع کنش‌های پرسشگرانهٔ کودک، به صورت گفتاری یا رفتاری، نمود بیرونی میل به جست‌وجوی حقیقت است. این مشاور و روان‌درمان‌گر کودک این کنش‌ها را این‌طور توصیف می‌کند: «سؤالات متعددی که کودک می‌پرسد، کنکاش‌های او در محیط اطراف و حتی نگاه‌های جستجوگرانهٔ او که ممکن است به شکل مشاهده‌های طولانی و در سکوت اتفاق بیفتد، همه مثال‌هایی از این دست هستند».
اما وظیفهٔ والدین در قبال این کنش‌های کودک چیست؟ شاه‌محمدی این‌طور پاسخ می‌دهد: «کاری که می‌خواهیم والدین در این موقعیت‌ها انجام دهند این است که مسیر جست‌وجوی کودک را نبندند. در عوض با طرح پرسش‌هایی در ادامهٔ سؤالات کودک، او را یاری کنند تا به جست‌وجوی خود ادامه دهد و قدم به قدم به پاسخ برسد».
کودک کم‌کم می‌آموزد با انتخاب‌هایی دقیق‌تر به هدف برسد
کودک مسیرهای بهتر را با تجربه کشف می‌کند
گاهی ممکن است مسیر رسیدن به پاسخ برای کودک مبهم یا پیچیده باشد. والدین به خاطر داشته باشند این مسیری است که کودک باید طی کند. نباید نگران شوند یا در فرآیند تجربه کردن کودک دخالت کنند.
شاه‌محمدی دربارهٔ این مسأله می‌گوید:«کودک با کسب تجربه‌هایی که در این مسیر به دست می‌آورد و به اصطلاح کوشش و خطا می‌کند، کم‌کم می‌آموزد که چطور می‌توان مسیرهایی با آسیب کمتر و بازدهی بیشتر را برای رسیدن به پاسخ پیدا کرد. همچنین با تجربهٔ پیامدهای کوچک و بزرگی که پس از هر انتخاب خواهد داشت، به مرور برای تحمل پیامد انتخاب‌های بزرگ تر آماده خواهد شد و نیز به انتخاب‌هایی دقیق‌تر در مسیر هدف، دست خواهد زد».
کودک باید با کنکاش و جست‌وجو پاسخ بگیرد
پدیده‌های زیادی وجود دارند که ما بزرگسالان هر روز بی‌تفاوت از کنار آنها عبور می‌کنیم. چون برایمان تکراری هستند. اما برای کودک چنین نیست. به بیان شاه‌محمدی، کودک در حال لمس اولین تجربیات خود از این پدیده‌هاست و بالطبع هر پدیدهٔ نو برایش مساوی است با شروع مسیر کنکاش جدید به دنبال حقیقت.
این مشاور کودک توصیه می‌کند دوربین را از دیدگاه خود بچرخانیم و از زاویهٔ دید کودک نگاه کنیم: «فرض کنید برای اولین بار با پدیدهٔ هیئت مذهبی مواجه می‌شوید و هیچ پیشینهٔ ذهنی دربارهٔ آن ندارید. چرایی و چیستی‌های متعددی را که ممکن است به ذهن هر انسانی برسد تصور کنید. حالا مطابق ویژگی‌های ذاتی انسانی خود و به عنوان فردی مستقل، به این سؤال جواب دهید: آیا دریافت پاسخی صریح و مستقیم از سوی یک فرد دیگر (که طبیعتاً برآمده از مجموع دانسته‌ها و برداشت‌های شخصی آن فرد است) برای شما کافی و خوشایند است؟ یا به عنوان فردی با هویت مستقل، میل دارید که شخصاً با کنکاش محیط و کمک از افراد و ابزارهایی که برای رسیدن به پاسخ وجود دارند، به جست‌وجوی پاسخ سؤالات خود بپردازید و دیدگاه شخصی و مستقل خود را بسازید؟»
در مسیر رشد کودک مانع نگذارید
بسیاری از والدین فکر می‌کنند لازم است حتماً کودک خود را رشد دهند یا به سمت رشد هدایت کنند. در حالی که اصلاً این‌طور نیست. کافی است صرفاً کودک را در مسیر رشد همراهی کنیم و موانع را از پیش روی او برداریم.
شاه‌محمدی معتقد است: «کودک در مسیر رشد، مشابه رودی است که از دل کوه جاری شده، حرکت خودجوش دارد و نیازی به هل دادن یا هدایت او نیست. مسیری مستقل از رودهای دیگر دارد و لازم نیست حتماً از مسیر مشابه مسیر والدین عبور کند و در نهایت اگر مانعی در راه حرکت رو به رشد این رود ایجاد نکنیم، مقصد همهٔ این رودها، دریاست».
چه چیزی انتخاب حضرت عباس علیه‌السلام را شکل داد؟
آزادگی در بزرگسالی نتیجهٔ احترام به فطرت کودکی
در تاریخ واقعهٔ کربلا می‌خوانیم که شمر از سپاه باطل و به عنوان یکی از خویشاوندان حضرت عباس علیه‌السلام، برای ایشان نامه‌ای می‌آورد که اگر ایشان از سپاه امام حسین علیه‌السلام خارج شوند، در امان خواهند بود؛ اما چه چیزی انتخاب حضرت عباس علیه‌السلام برای ماندن کنار امام را شکل می‌دهد؟
شاه‌محمدی در پاسخ می‌گوید: «هر فردی ممکن است در زندگی، در موقعیت‌هایی شبیه به این (در دفاع از حق یا ترک آن) قرار بگیرد. اگر در کودکی فرد، میل فطری او به جست‌وجوی حقیقت از سمت والدین نادیده گرفته شده باشد یا حتی موانعی برای این جست‌وجو ایجاد کرده باشند، نمی‌توان انتظار داشت که این فرد در بزرگسالی با آزادگی دست به انتخاب حقیقت بزند.»
پایان پیام/