سهم زنان در حماسه‌آفرینی اربعین!
سالها پیش وقتی صحبت از پیاده روی اربعین می‌شد. یکی از دغدغه‌های بانوان این بود که آیا زنان جایز هستند در این پیاده‌روی عظیم شرکت کنند یا نه؟! حرف از همان سال‌هایی است که تازه کاروان زائران پیاده‌روی اربعین رونق بیشتری گرفته بود. پژوهشکده زن و خانواده نشستی با عنوان«تجربه زنان در پیاده‌روی اربعین» برگزار کنند و به بررسی حضور بانوان در این مسیر بپردازند.
گروه زندگی: سالها پیش وقتی صحبت از پیاده روی اربعین می‌شد. یکی از دغدغه‌های بانوان این بود که آیا زنان جایز هستند در این پیاده‌روی عظیم شرکت کنند یا نه؟! حرف از همان سال‌هایی است که تازه کاروان زائران پیاده‌روی اربعین رونق بیشتری گرفته بود و مردم تجربه‌های اولشان را در این مسیر نورانی می‌گذراندند. همان روزها بود که شاید بعضی از بانوان پیش‌قدم شدند و قدم در مسیر موکب‌ها و مشایه گذاشتند و تعداد کمی از بانوان در پیاده‌روی اربعین حضور پیدا کردند. اما هنوز این دلواپسی برای بانوان دیگر بود که آیا به عنوان یک زن می‌توانند با شرایط و سختی‌های مسیر کنار بیایند. سالها حضور باشکوه و پرتعداد بانوان در پیاده‌روی اربعین و حتی خدمت بانوان ایرانی به زائران در این مسیر باعث شده پژوهشکده زن و خانواده نشستی با عنوان«تجربه زنان در پیاده‌روی اربعین» برگزار کنند و به بررسی حضور بانوان در این مسیر بپردازند.
«محمدرضا پویافر» عضو هیئت علمی دانشگاه علوم انتظامی امین، اولین سخنران این نشست است. کسی که سالها با تیم پژوهشی‌اش مسائل مختلف را در اربعین زیر ذره‌بین قرار داده و تجربه حضورش در پیاده‌روی بیشتر پژوهشی است. این استاد جامعه شناسی ضمن پرداختن به حضور بانوان از نتایج جدیدترین پژوهشش با عنوان مقایسه خدمت رسانی زنان ایرانی و عراقی می‌گوید:«در مقایسه خدمت‌رسانی مشارکت زنان ایرانی و عراقی به طور طبیعی زن ایرانی وقتی به زائر اربعین خدمت می‌کند دشواری بیشتری دارد. او دور از وطن و خانه خادم است اما بانوی عراقی در وطن و گاهی در خانه‌اش خدمت رسان زائران است. زن ایرانی نقش همکار و دست‌یار دارد. یعنی راهبری کلی موکب در پیاده روی اربعین خیلی کمتر بر عهده زن ایرانی است. اما زن عراقی گاهی اوقات به خصوص در «مبیت» راهبر است و رهبری فرایند خدمات دهی با اوست هرچند در پشت صحنه باشد.»
«محمدرضا پویافر» عضو هیئت علمی دانشگاه علوم انتظامی امین
پویانفر در ادامه به شرح دیگر تفاوت‌های خدمت رسانی بانوان می‌پردازد و می‌گوید:«زن ایرانی در مسیر نجف کربلا خدمت می‌کند اما زن عراقی در تمام مسیرهای پیاده روی حضور دارد. زن ایرانی عموما در جلو صحنه است اما زن عراقی در اغلب موارد در پشت صحنه است. زن ایرانی فعالیت تعاملی با دیگران دارد. درحالی که زن عراقی فعالیت تعاملی باخود و درخود دارد یعنی با هم‌نوعان خودشان و اقوام خودشان خدمت‌رسانی می‌کنند. نوع حضور و خدمات‌دهی زن عراقی بیشتر در حوزه اسکان و تغذیه است. اما بانوان ایرانی اغلب بخش سلامت و فرهنگی را به دوش می‌کشند. در زن ایرانی برای خدمات دادند انگیزه سیاسی و ایدئولوژیک دیده می‌شود اما بانوی عراقی انگیزه دینی آن برجسته است. حضور زن ایرانی منقطع از خانواده و با دغدغه است اما زن عراقی همراه خانواده و در کنار خانواده است.»
تاثیر بانوان ایرانی بر پوشش زنان عراقی!
در پایان صحبت‌های پویانفر یکی از بانوان حاضر در جلسه از تاثیر بانوان ایرانی بر سبک‌زندگی و حجاب بانوان عراقی می‌پرسد و از تجربه خود می‌گوید از اینکه سال‌های ابتدایی پیاده‌روی خانم‌های عراقی از چادر نپوشیدن برخی زائران ایرانی گلایه داشتند و در سال‌های اخیر برخی از جوانان عراقی هم عبا را جایگزین چادر کردند.
این استاد جامعه‌شناس در پاسخ به سوال این بانو می‌گوید:«ما در اربعین درحال ایجاد تعامل هستیم و خواه یا ناخواه تاثیر می‌گذاریم. بخشی از این تاثیر هم می‌تواند بر پوشش باشد. همان‌طور که شاید ده سال پیش فرهنگ میزبان ما بسیار برایش اهمیت داشت که لباس یک دست سیاه عزا بپوشد و اما حالا نقاط رنگی هم در این جمعیت سیاه‌پوش دیده می‌شود. درباره بانوان هم همین‌طور است. سالیان پیش وقتی تیم پژوهشگر ما در اربعین حضور پیدا می‌کرد گلایه بانوان عراقی این بود که چرا برخی بانوان ایرانی چادر نمی‌پوشند. »
البته پویافر به این نکته اشاره می‌کند که هر تغییری در کشور میزبان صرفا درست نیست و نیاز به تفکر و تامل دارد. مثل اینکه چندسالی است ما فرهنگ میزبان را تغییر دادیم و موکب‌های عراقی به جای استفاده از لیوان شیشه‌ای از لیوان کاغذی و یک بار مصرف استفاده می‌کنند اما همه تغییرها و تاثیرها قابل مقایسه با این تغیر بهداشتی نیست.
«منصوره سادات مرتضوی» مدیر واحد تهران پژوهشکده زن و خانواده و میزبان نشست
سهم زنان از پیاده‌روی اربعین حذف ناشدنی است!
« فریبا علاسوند» عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده نگاه ویژه و سازنده‌ای به حضور زنان در اربعین دارد و می‌گوید:« من این مسیر را مسیر زن و کلمه و احساسات می‌دانم. معتقدم با محوریت اربعین می‌شود به واقعه عاشورا با یک لنز دیگری نگاه کرد. حضور زنان محجبه ظهور فاشی از اسلام است که در این مسیر به نمایش گذاشته می‌شود. فکر می‌کنم درباره حضور زنان باید همدلانه‌تر صحبت کرد. منظورم از اینکه می‌گویم جریان اربعین نتیجه ترکیب زن و کلمه و احساس است یعنی با قدرت کلمه و احساس زنانه بعدغم‌بار با بعد عقلانی به گونه‌ای ترکیب شد که اگر در طراحی خداوند بازماندگان و پیام‌آوران خون اباعبدالله زن نبودند شاید این اتفاق در این ابعاد رخ نمی‌داد. گریه‌ها و مویه‌ها و فریادها وسکوت‌های زنان مقدس کربلایی سهم ویژه‌ای داشت. سهم زنان را از حوادث به راحتی حذف نکنیم!»
این پژوهشگر زن و خانواده با تاکید بر اینکه سهم زنان از پیاده‌روی اربعین حذف ناشدنی است. می‌گوید:« کل پشت‌صحنه جریان اربعین دست بانوان است و جنبه بیرونی و نمایش بیرونی آن دست آقایان است. زنان ایرانی نیز در این سالها آرام آرام به فرهنگ خدمت خو گرفتند. »
کتاب جای پای زینب و اربعین از زبان زنان
در ادامه مراسم کتاب«جای پای زینب» جدیدترین اثر پژوهشکده زن و خانواده با موضوع پدیدارشناسی پیاده‌روی زنان ایرانی در اربعین به قلم «محمدعلی کرمی» عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی رونمایی شد. کتابی که نویسنده در حاشیه مراسم ماجرای جالبی را درباره نوشتنش بیان کرد و صحبت‌هایش تاکیدی بر حضور پرشورتر و سهم بسزای زنان در اربعین داشت. محمدعلی کرمی می‌گوید:« این پدیدار شناسی قرار بود هم در حوزه زنان باشد و هم در حوزه مردان اما زمانی که با تیم پژوهشی به پیاده‌روی اربعین سفر کردیم. زنان پژوهشگر ما ثابت قدم بودند و نتیجه همکاری آنها چیز قابل توجه‌تری بود به همین خاطر با شرایط ایجاد شده مسیر دیگری به ما تحمیل شد و پدیدارشناسی را خوشبختانه در حوزه زنان ادامه دادیم.»
آیین رونمایی از کتاب «جای پای زینب»
این نویسنده درباره آنچه که آن را بیشتر به سمت نوشتن از زنان هدایت کرد این‌طور می‌گوید:« آنچه که مرا به پرداختن به زنان تشویق کرد الگوی سومی بود که زنان ایرانی در روایت‌های اربعینی‌شان از تحقق خود و از ساخت خود، ارائه می‌کنند. یعنی زن ایرانی با این که نسبت به بعضی از مسائل چون تبیض‌های جنسی، محدودیت ایفای نقش، روزمرگی و … انتقاد و اعتراض دارد اما نمی‌خواهد در دام گفتمان غرب و گفتمان فمنیستی هم بیفتد. جالب این است که تجربه و روایت این بانوان از امروزی کردن پیام حضرت زینب سلام الله به مراتب از فهمی که تئوریسین‌ها دارند بیشتر است. می‌دانند که چگونه می‌توان حضرت زینب«س» را به متن زندگی آورد.»
پایان پیام/