گفت‌وگوی تفصیلی| چگونه نهضت سوادآموزی متحول می‌شود؟
رئیس سازمان نهضت سوادآموزی گفت: تحول در نهضت سوادآموزی با تعریف جدید سواد خواهد بود؛ البته مأموریت قبلی نهضت درباره پایان بی‌سوادی همچنان در جای خود محفوظ است اما توسعه مأموریت خواهیم داشت.
به گزارش خبرنگار آموزش و پرورش خبرگزاری فارس، نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی روز یک‌شنبه ۲۸ آبان امسال(۱۴۰۲)، بندالحاقی ۳ ماده ۹۱ لایحه برنامه هفتم توسعه را به تصویب رساندند و بر این اساس وزارت آموزش و پرورش مکلف به بازنگری در اساسنامه نهضت سوادآموزی جمهوری اسلامی ایران شد.
در بندالحاقی ۳ آمده است: وزارت آموزش و پرورش مکلف است اساسنامه نهضت سوادآموزی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال سوم خرداد ۱۳۶۳ را با هدف ریشه‌کنی کامل بی‌سوادی مطلق و توسعه و تعمیق سواد و در جهت ارتقای سواد عمومی جامعه مبتنی بر مفاهیم جدید و آموزش مستمر همگانی مورد بازنگری قرار داده و ظرف مدت 6 ماه پس از لازم الاجراشدن این قانون، اقدام قانونی لازم را انجام دهد.
در خصوص مصوبه اخیر مجلس با علیرضا عبدی رئیس سازمان نهضت سوادآموزی به گفت‌وگو نشستیم.
** مأموریت نهضت سوادآموزی تمام نشده است
* فارس: بنا بر گفته شما در حال حاضر در گروه سنی ۱۰ تا ۴۹ سال، یک میلیون و ۷۰۰ هزار بی‌سواد مطلق در کشور داریم اما به نظر می‌رسد که جذب این افراد برای سوادآموزی خیلی سخت شده است؛ در حال حاضر وضعیت سوادآموزی چطور است؟
در مورد وضعیت بی‌سوادی آمار و ارقام مشخص است. ما در کشورمان فعلا بی‌سواد مطلق داریم و اینگونه نیست که بگوییم بی‌سواد مطلق نداریم و مأموریت نهضت سوادآموزی تمام شده است.
همچنان مأموریت نهضت سوادآموزی سرجای خودش هست با عنایت به اینکه کار، سخت‌تر و پیچیده‌تر شده است چون طبیعتا آنهایی که انگیزه بالاتری داشتند اوایل کار آمدند و باسواد شدند.
در حال حاضر تعداد کمتر شده است اما قبلا تعداد بیشتر بود و دسترسی بیشتر بود و همه اینها نکات واقعی است. از سوی دیگر قبلا فرصت استخدام برای آموزش‌دهندگان و آموزشیاران فراهم‌تر بود و اینها دست و بال نهضت را خیلی باز می‌کرد. ولی با همه این مسائلی که عرض می‌کنم باز مأموریت نهضت در جای خودش محفوظ است.
درست است که تعداد بی سواد کم شده و آن بند ۶ حذف شده است و آموزشیاران آنچنان که باید انگیزه لازم را از این مسیر ندارند و همچنین کار پیچیده‌تر و سخت‌تر شده است و همه اینها در جای خود محفوظ است ولی نمی‌شود گفت که مأموریت نهضت تمام شده و باید نهضت را جمع کرد.
جمع کردن نهضت و اینکه یک تعدادی از افراد دنبال این بودند که نهضت با یک ادبیات ادغام با آموزش ابتدایی به سمت انحلال پیش برود، پذیرفته نیست. یعنی این پاک کردن صورت مسأله است. ما نمی‌توانیم بگوییم چون مشکل است، دیگر حلش نمی‌کنیم. طبیعتا باید به این سمت برویم که اتفاقا مشکلات را حل کنیم.
با تمام این اوصاف، کار نهضت پیش می‌رود و شیب مناسبی هم در عملیاتش داشته است. شیب نسبت به 10 سال پیش کمتر نشده است و با همان شیب کارش را انجام می‌دهد تا بی‌سوادی را به یک نقطه خوبی برساند و از این مشکلات رهایی پیدا کند.
** جذب ۳۰۰ هزار بی‌سواد در سال گذشته
* فارس: امسال چقدر جذب داشتید؟
سال گذشته نهضت سوادآموزی ۳۰۰ هزار نفر جذب داشت.
*فارس: امسال چی؟
سال تحصیلی نهضت تازه داره شروع می‌شود. این عدد پایان دی مشخص می‌شود.
* فارس: پس هنوز ثبت‌نام‌ها در حال انجام است؟
بله، اصطلاحا کلاس‌گذاری می‌گوییم یعنی فرایند کلاس‌گذاری اتفاق می‌افتد. ان‌شاءالله تا پایان دی ماه مشخص می‌شود که وضعیت کلاس‌گذاری به چه شکل است.
** ایران ۲.۵ برابر میانگین جهانی در این ۴۵ سال در عرصه سوادآموزی رشد کرده است
* فارس: در این چند سال، خیلی درباره نهضت و برنامه‌های نهضت صحبت‌ها شده است. بعضی‌ها گفتند که با آموزش بزرگسالان ادغام شود. این اواخر هم خودتان اشاره کردید که گفته بودند با معاونت آموزش ابتدایی ادغام شود. آیا اصلا همچنین چیزهایی در وزارت آموزش و پرورش درباره تغییر ساختار نهضت مطرح بوده است؟
ببینید این مطالب خیلی سال است که مطرح می‌شود. مال یکی، دو سال اخیر نیست. تقریبا می‌شود گفت که حرف ۲۰، ۲۵ ساله است. حالا در جاهای مختلف با ادبیات مختلف مطرح شده است.
اینجا چند مسأله است. آیا ادغام یا حذف نهضت کار درستی است یا خیر؟ سؤال دوم این است که اگر قرار باشد نهضت توسعه مأموریت پیدا کند؟ کدام قسمت‌ها را می‌تواند در دل خودش داشته باشد؟
ببینید ما در دنیا دو نوع آموزش داریم یا formal education یا non formal education است یعنی آموزش رسمی یا آموزش غیر رسمی است. آموزش رسمی یک وظیفه حاکمیتی است که آموزش و پرورش با ساختار موجودش موظف است که آموزش و پرورش رسمی را در کشور پیشرانی کند و عهده‌دار شود.
اما آموزش غیررسمی که معمولا کشورهای مترقی از آموزش‌های غیررسمی بهره‌مند می‌شوند و اتفاقا می‌شود گفت که تابلوی رشد جریان آموزش در کشور است، نقشش این است که هرجا آموزش رسمی دچار ضعف است و هرجا آموزش رسمی نتوانسته است کاری انجام دهد، آموزش غیررسمی وسط آید و این معضل را حل کند.
آن زمان که حضرت امام خمینی(ره) ورود کردند و پیام نهضت را فرمودند معضل اصلی کشور، بی‌سوادی مطلق و بی‌سوادی پایه بود. در آن زمان نزدیک ۵۵ درصد کشور بی‌سواد مطلق بودند و طبیعتا با وضعیت و اقتضائات آن زمان، بی‌سوادی مطلق، معضل‌ترین مسأله سواد در کشور بود پس باید به آن سمت می‌رفتیم.
امام خمینی(ره) در سال ۱۹۷۹ میلادی فرمان نهضت سوادآموزی را اعلام کردند یعنی ۲۱ سال قبل از اینکه یونسکو پیام آموزش همگانی را به دنیا بدهد و طبق پیام امام(ره)، آموزش همگانی در ایران شروع شد و بر این اساس ایران ۲.۵ برابر میانگین جهانی در این ۴۵ سال، در این حوزه رشد کرده است و این، یک عدد خیلی بزرگ است.
**در حوزه‌های مختلف سواد در حال حاضر دچار چالش هستیم
* فارس: در حال حاضر مسأله ما در آموزش غیررسمی چیست؟
ببینید الان مسأله ما در نظامات آموزش غیررسمی دنیا، بی‌سوادی پایه نیست. در حال حاضر سواد را با تعاریف جدید در دنیا مشاهده می‌کنیم. الان سواد فضای مجازی داریم، سواد عاطفی داریم، سواد تربیت فرزند و سواد مالی داریم.
* فارس: اگر اینطوری بخواهیم حساب کنیم آمار بی‌سوادی افزایش می‌یابد؟
بله، اتفاقا یک خبرنگار از من پرسید چند نفر بی‌سواد داریم گفتم اگر بچه‌های زیر 6 سال را کم کنید، حداقل 75 میلیون نفر بی‌سواد داریم. چون تعریف سواد در حال حاضر در دنیا متفاوت است.
سواد برای چیست؟ سواد صرفا برای این نیست که بتوانم بخوانم و بنویسم. سواد این است که بتوانم از این خواندن و نوشتن برای رشد و توانمندسازی خودم و اطرافیانم استفاده کنم. اینها آخرین تعبیر سواد است.
همه اینها سواد است. پس اگر منِ والدین، منِ پدر نتوانم درباره اتفاقات جدید فضای مجازی مثل متاورس یک اطلاعات درستی داشته باشم، آیا فردا در هدایت فرزند خودم با چالش روبرو نخواهم شد؟
در حال حاضر هوش مصنوعی مطرح شده است. بچه‌ها می‌توانند ساعت‌ها بنشینند با هوش مصنوعی گپ بزنند و چت کنند و جواب سؤالات را بگیرند.
منِ پدر اگر روش تربیتی فرزند را بلد نباشم، آیا بین من و فرزند خودم در یک کوتاه مدت، فاصله ایجاد نخواهد شد و خودم را از مقام مرجعیت تربیت، حذف نخواهم کرد. طبیعتا همه این اتفاقات می‌افتد، چرا؟ چون ما در حوزه‌های مختلف سواد در حال حاضر دچار چالش هستیم.
اگر ندامتگاه‌ها را ببینید، متأسفانه یکی بزرگترین معضلاتی که کشور ما را دچار چالش کرده، نداشتن سواد مالی است که در ندامتگاه دیده می‌شود. شما می‌بینید فردی ماهیانه شاید ۴، میلیون تومان درآمد ندارد ولی پشت چک ۲ میلیاردی را امضا کرده است. پس اقتضائات و دنیای جدید، تعریف جدیدی از سواد را ایجاد می‌کند.
**جریان خیریه آموزش در کشور خودش را تا کنون نشان نداده است
*فارس: آیا این سوادهای جدید را باید نهضت سوادآموزی ارائه دهد؟
نهضت سوادآموزی، پرچمدار آموزش‌های غیررسمی در ایران است. ۶ جایزه بین‌المللی بعد از انقلاب دارد و برای همین موضوع که پرچمدار آموزش غیررسمی است.
اگر نگاهی به اهداف دولت سیزدهم داشته باشیم، یکی از هدف‌های جدی دولت، تحول در جریانات مختلف تمدنی است و طبیعتا ما هم در جریان اقتضائات کشور، همینطور در کنار رشد دنیا باید تحول را هم تجربه کنیم.
* فارس: این تحول در نهضت چگونه خواهد بود؟
تحول در نهضت با تعریف جدید سواد خواهد بود. البته مأموریت قبلی نهضت درباره پایان بی‌سوادی همچنان در جای خود محفوظ است اما ما توسعه مأموریت می‌دهیم.
* فارس: توسعه مأموریت به چه شکل است؟
چند مطلب است که باید جدی بگیریم. یکی از آنها بحث مردمی‌سازی است. یعنی چی؟ در سوادهای جدید در دنیا روش‌هایی پیاده می‌شود که اتفاقا در پیام حضرت امام(ره) برای تأسیس نهضت، این خودش را خیلی خوب نشان داد که متأسفانه از یک جایی به بعد فکر می‌کنم فراموش شد. آن هم استفاده از ظرفیت مردم است.
پیام امام(ره) می‌گوید هر کسی که باسواد است به بی‌سواد یاد دهد و بی‌سواد مکلف است که یاد بگیرد. این، همان چیزی است که می‌تواند بار بسیاری بزرگی را از جریان آموزش کشور بردارد.
ببینید ما در کنار کارهای خیر مفصلی که در کشور انجام می‌دهیم که همه هم در جای خودش خوب است، اما جریان خیریه آموزش در کشور خودش را تا کنون نشان نداده است.
من که پزشک هستم. آیا نمی‌توانم دو نفر را در حوزه سلامت آموزش بدهم؛ ببینید ما در کشور عدد بسیار بزرگی دانش‌آموخته دانشگاهی داریم. عدد بسیار بزرگی افراد حوزوی داریم. عدد بسیار بزرگی آدم‌هایی داریم که در حوزه‌های مختلف علاقه‌مند و رشد یافته هستند و متأسفانه تا الان هیچ کدام از اینها را به صورت سیستماتیک به میدان نیاوردیم که هر کسی به اندازه مقدار حتی کم اما آن چیزی که بلد است، در اختیار دیگران قرار دهد.
این یکی از جاخالی‌های مهم در حوزه مردمی‌سازی است که باید دنبالش برویم و این شاید یکی از وظایف جدید نهضت است که یک بستر و سکویی را فراهم کند تا هر فردی، هر چیزی می‌داند به اشتراک بگذارد و هر فردی، هر چیزی را نمی‌داند مطالبه کند و از آن کسانی که به اشتراک گذاشتند، استفاده کند.
**باید نهضت به سمت تنظیم‌گری حرکت کند
این یک، مسیر است. مسیر دوم این است تنوع سوادی که عرض کردم، تنوع بالایی است و طبیعتا نهضت به تنهایی توانایی انجام این را به صورت مستقیم و به صورت تصدی‌گرایانه ندارد. پس باید چه اتفاقی بیفتد؟
باید برگردیم به مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی که اگر درست به خاطرم مانده باشد برای سال ۹۲ درباره نهضت سوادآموزی است. شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌گوید باید نهضت به سمت تنظیم‌گری حرکت کند. تنظیم‌گری یعنی از تصدی‌گری فاصله بگیرد و ظرفیت مختلف دستگاه‌ها را روی یک هدف مشخص تنظیم کند.
شما ببینید ما در بهزیستی پول برای آموزش داریم. در کمیته امداد داریم، وزارت نیرو و … داریم؛ در عموم شرکت‌های مختلف دولتی، خصوصی و مؤسسات مختلف، همه اینها نسبت به آموزش مردم، دریافت‌هایی را از دولت دارند. ولکن هدفگذاری در این حوزه به شدت پراکنده است.
در حال حاضر کسی نیست که نیاز روز مردم را احصا کند و این نیاز را تنظیم‌گری کند و دستگاه‌ها موظف باشند با آن تنظیم جلو بروند.
فرض کنید ما در سال ۱۴۰۴ تصمیم بگیریم که مثلا در حوزه سواد مجازی، سواد مالی و سواد عاطفی، تمام دستگاه‌ها باید دست به دست هم بدهند و کمک کنند که این سواد حداقل از نقطه A به نقط B برسد.
در این حالت به جای اینکه شلیک پراکنده کنیم مثلا فرض کنید یک نفری در بالا شهر تهران، هم شهرداری به او آموزش تربیت فرزند دهد و هم کلاس‌های بهزیستی آنجا برگزار شود هم کانون مساجد دوره‌هایش را برگزار کند و یک فردی در جنوب غرب ایران در مناطق حاشیه‌ای، از هیچکدام از اینها بهره‌مند نباشد. پس باید فرصت‌هایی را فراهم کنیم که همه در حد متعادل حداقل از این فضا بهره‌مند شوند.
این اتفاق، یک دستگاه تنظیم‌گر می‌خواهد یعنی نهضت سوادآموزی، علی‌القاعده با این ادبیات باید بتواند به سمت اساسنامه جدید برود و سازمانی باشد که تنظیم‌گر جریان آموزش غیررسمی کشور است نه متصدی صرف و برگزار کننده کلاس.
پس ما برای آینده نهضت سوادآموزی، دو بال لازم داریم یکی جریان‌های مردمی و دیگری، تنظیم‌گری بین دستگاه‌های مختلف است که ان‌شاءالله اساسنامه به ثمر برسد و تنظیم شود.
**تلاش می‌کنیم تا سال تحصیلی ۱۴۰۳ را با رویکرد جدید نهضت در کشورمان را شروع کنیم
* فارس: آیا این وظایفی که عنوان کردید، یک بخشش به انجمن اولیا و مربیان بر نمی‌گردد؟
انجمن اولیا و مربیان، متصدی اولیا و مربیان است و عدد مشخصی است. ولی نهضت در اساسنامه و پیام امام(ره) برای کل مردم ایران خطاب شده است. حالا احتمال دارد کسی پدر نباشد، مادر نباشد یا ۱۲، ۱۳ ساله باشد. اساسنامه نهضت سوادآموزی از ۱۰ سال شروع می‌شود.
هر چند که بنده عقیده دارم یکی از همکاران جدی نهضت در آینده این جریان، انجمن اولیا و مربیان است.
* فارس: اساسنامه جدید را چه زمانی شروع کردید و فکر می‌کنید چه زمانی بتواند آماده شود؟
مطالعات اولیه‌اش را تقریبا از یک سال پیش شروع کردیم. یک جریان بین‌المللی به اسم رسا(رهیافت‌های نوین سوادآموزی) را راه انداختیم . مقالات مختلفی برای رسا آمد که شاید پایه پیشنهاد ما به مجلس هم در اوایل کار، برگرفته از جلسات رسا بود.
جلسات نخبگانی برگزار شد. جلسات با اساتید دانشگاه بود مثلا با ۴۰ استاد، جلسات مختلفی را در حوزه آموزش بزرگسالان و آموزش غیررسمی علاوه بر رسا گذاشتیم. با علمای مختلف، دیدار داشتیم. با نمایندگان مختلف مخصوصاً کمیسیون آموزش همفکری‌های مفصلی را داشتیم.
می‌توان گفت ادبیات اولیه این اساسنامه تقریبا آماده شده است. ولکن آن چیزی که قانون به ما می‌گوید بعد از ابلاغ اجرا شدن قانون برنامه هفتم که از اول فروردین ۱۴۰۳ اتفاق می‌افتد، ۶ ماه فرصت دارید که اساسنامه‌تان را برای تصویب به مجلس ارائه کنید.
ما هم آن ساختاری که عرض کردم با آن نکاتی که باید رعایت شود را در اساسنامه پیگیری می‌کنیم. به لحاظ قانونی تا پایان شهریور ۱۴۰۳ فرصت داریم ولی خیلی تلاش می‌کنیم که زودتر اتفاق بیفتد تا سال تحصیلی ۱۴۰۳ را با رویکرد جدید نهضت در کشورمان را شروع کنیم.
پایان پیام/