خشکسالی ۱۴۰۲، چالش گلستانی‌ها؛ خشکه‌کاری راهکای برای مقابله با بحران
آب سرمنشاء حیات و زیر بنای توسعه است و برخلاف ارزش و اهمیتی که دارد، در بیشتر موارد به طور بیهوده و ندانسته به هدر می رود. این درحالی است که رشد روز افزون جمعیت، استفاده صحیح از منابع آب موجود را می طلبد، چرا که کمبود آب بزرگترین مانع در توسعه است.
گلستان- پریسا مسعودی: کشور ما در کمربند خشک جهان قرارگرفته و میزان بارندگی آن یک سوم متوسط جهانی است. در دوره های خشکسالی، بارش ها بر اساس سوابق به کرات اتفاق می افتد و در گلستان نیز در چند سال اخیر این بارش ها به شدت کم شده و متاسفانه تبخیر آب در گلستان رو به افزایش است. آسیب های خشکسالی و کمبود آب در استان، نگرانی مردم را دوچندان کرده است و از طرفی بارش‌ها به‌صورت رگباری و زودگذر اتفاق می افتد. این مطلب حکایت از تغییر اقلیم استان به اقلیم مناطق خشک است.
به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گلستان و بر اساس گزارشات ایستگاه های شرکت آب منطقه ای، میزان بارش در استان، 219 میلی‌متر بوده که نسبت به آمار بلندمدت 36 درصد کاهش داشته است.
الگوها و نقشه‌های هواشناسی و همچنین میزان بارش شش‌ماه گذشته بیانگر شروع روزهای خشک و سخت آبی است و به دلیل خشکسالی انباشته در گلستان سال سختی برای ذخایر آبی استان خواهد بود.
با تغییرات اقلیم و کاهش نزولات آسمانی، دغدغه تامین آب در بخش کشاورزی و آب شرب، بزرگترین مسئله استان است و هر سال با شروع تابستان، چالش های آبی اوج می گیرد. لذا مصرف آب باید بهینه سازی شود و نیاز است تا در مصرف آن صرفه جویی کنیم.
* کمبود بارش ها و مقابله با خشکسالی، مهم ترین دغدغه مدیران و کشاورزان / اجرای آبیاری نوین در اولویت است
با وجود همه دغدغه ها برای رفع بحران آب استان، خشکسالی واقعیتی است که گلستان سرسبز را دچار چالش کرده است. امروز باتوجه به نزدیک شدن فصل تابستان و افزایش بی سابقه دما، باید منتظر مشکلات بیشتری در بحث خشکسالی و کمبود آب در بخش های شهری و کشاورزی بود. نیاز است تا با مدیریت مصرف بخش خانگی، کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی و یافتن راهکارهایی در خصوص تغییر شیوه های سنتی آبیاری به نوین توجه کرد تا بتوانیم معضل بزرگ خشکسالی استان را کاهش دهیم.
یکی از نیازهای اساسی کشاورزی گلستان رفع مشکل کم آبی و اجرای آبیاری نوین با هدف حذف کامل آبیاری سنتی است تا در شرایط مالی و اقتصادی کشاورز نیر شاهد رشد و افزایش باشیم.
به گفته رئیس سازمان جهادکشاورزی گلستان، در اراضی کشاورزی به ازای هر متر مکعب آب، دو کیلوگرم محصول خشک تولید می‌شود که با استقرار سیستم های آبیاری نوین در اراضی کشاورزی می توان بازدهی تولید محصول را افزایش و میزان آب مصرفی را کاهش داد.
تنها ۲۶ درصد اراضی کشاورزی گلستان از طریق سیستم های نوین آبیاری می شوند. ایجاد سیستم‌های آبیاری تحت فشار و انتقال آب با لوله به مزرعه منجر به صرفه جویی ۲۵ درصدی آب و افزایش مواد آلی خاک می شوند.
محصولاتی مانند شالی و ترویج کشت با مصرف آبی کمتر یا مقاوم به کم آبی و استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری به جای روش سنتی غرقابی است و کشاورزی فشرده نیز به توانایی تولید محصول در محیط‌ها و شرایط کنترل شده مانند گلخانه به شیوه هیدرو پونیک یا کاشت گیاهان یا درختانی به صورت متراکم با تولید بیشتر است که در هر ۲ حالت علاوه بر مدیریت مصرف منابع آبی می‌توان از آلودگی‌های زیست محیطی (آفات و بیماری‌ها) در کشاورزی گسترده یا سنتی نیز جلوگیری کرد.
* تغییر الگوی کشت و کشت پاییزه
یکی از راهکارهای مهم در حوزه مصرف بهینه آب، تشویق زارعان به کشت پاییزه است تا محصول از آب کمتری استفاده کند.
کلزا، گندم، جو، سیب زمینی، حبوبات، سبزی، صیفی جات و علوفه پاییزی از محصولات کشت پاییزه در گلستان است و در مجموع، حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان زیر محصولات پاییزه می‌رود.
در الگوی کشت گلستان، با توجه به وضعیت بحرانی آب، گونه‌های کم آب طلب پیش بینی شده و کشت محصولاتی که نیاز به آب زیاد مانند برنج و چغندر دارند مصلحت نیست.
به گفته یکی از کشاورزان منطقه، به قدری بارش های امسال کم بوده است که گندم‌زارها حتی یک سانتیمتر هم رشد نداشتند و مجبور شدیم آن را به عنوان خوراک دام استفاده کنیم.
وضعیت کم آبی استان، می‌طلبد تا به سمت کشت محصولات کم آب‌بَر حرکت کنیم. این روش گامی مهم و موثر در مسیر سازگاری با بحران خشکسالی حتی در سال های آینده گلستان است.
برای مثال کشت گل محمدی در مناطق کوهستانی و برخی از مناطق مرزی شرق استان، یکی از راه های موثر مقابله با تبعات کم آبی و خشکسالی است که توسعه آن از چند سال قبل آغاز شده و به دلیل سود فراوان حاصل از آن، مورد استقبال بهره برداران قرار گرفته است.
گل محمدی به دلیل تحمل کم‌آبی، قابلیت رشد در خاک های فقیر، باردهی سریع، نبود نیاز به حفاظت محصول روی گیاه و ایجاد درآمد برای بهره برداران یکی از مناسب‌ترین گونه‌های قابل کشت در استان‌های کم‌آب کشور از جمله گلستان است.ایجاد باغ گل محمدی یکی از ظرفیت های گلستان برای مقابله با کم آبی به شمار می رود که می توان با سرمایه گذاری بیشتر و معرفی آن به بهره‌برداران، برای توسعه آن، اقدام کرد.
* یکی از راهکارهای مقابله با این بحران، خشکه کاری برنج است
حدودا یک کیلو برنج از زمان کاشت تا زمانی که می‌خواهد به دست مصرف‌کننده برسد 8000 لیتر آب مصرف می‌کند.
تغییر روش کشت برنج علاوه بر صرفه جویی در مصرف آب مزایای دیگری هم به همراه دارد که این مهم موجب شد دستورالعمل جدیدی تحت عنوان خشکه کاری برای کشت برنج ارائه شود.
با خشکه کاری برنج ساختمان خاک حفظ می‌شود و کشاورز برای کشت محصول بعدی دچار مشکل نخواهد شد، از طرفی خشکه کاری برنج به ابزار و تجهیزات خاصی نیاز ندارد و روش آبیاری نیز از طریق تناوبی و کم فشار قابل انجام است.
در ضمن کاهش مصرف سموم و کاهش آفات و بیماری های گیاهی و پائین آمدن هزینه کاشت و داشت از دیگر مزایای خشکه کاری است. هر چند در سال اول نیاز به ایجاد زیرساخت داریم که در سال های بعد این هزینه را نخواهیم داشت.
* بازسازی و بهسازی چاه‌های زیرزمینی
براساس شاخص ها در صورتی که بیش از ۴۰ درصد از منابع آب زیرزمینی مورد استفاده قرار گیرد آن جامعه دچار چالش خواهد شد و متأسفانه در گلستان بیش از ۹۰ درصد منابع آب زیرزمینی برداشت و در حوزه کشاورزی استفاده می شود.
شاید یکی از دلایلی که امروز، کم‌آبی یقه استان سرسبز گلستان را گرفته و مردم را با مشکل مواجه کرده است همین باشد. در حالی که شهر گرگان حدود ۲۰۰ لیتر بر ثانیه کمبود آب آشامیدنی دارد، می توان با بهسازی ۱۳ حلقه چاه موجود، ۲۵۰ لیتر بر ثانیه نیاز مردم را برطرف کرد. بازسازی و بهسازی چاه‌های زیرزمینی هم می‌تواند کارگشای این معضل باشد.
* شیرین سازی آب دریای خزر
یه گفته مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان، کاهش منابع آبی در گلستان بسیار محسوس و جدی بوده و تنها راه گذر از کمی منابع آب، شیرین سازی آب دریا است.
در حال حاضر تنها منبع تأمین کننده ذخیره آب شرب در گلستان منابع آب زیرسطحی بوده و با وجود آنکه چندین سد شرب در حال احداث است اما تا زمان بهره برداری و اتصال این سازه‌های آبی به شبکه آب شرب زمان زیادی نیاز است.
پروژه آب شیرین‌کن بندرترکمن و گمیشان با ظرفیت تولید هفت هزار و ۶۰۰ مترمکعب در شبانه روز از طریق سرمایه گذار بخش خصوصی، با استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا احداث و به بهره برداری رسیده است.
در استان‌های جنوبی آب خام اولیه از طریق خطوط انتقال به واحدهای آب شیرین کن منتقل می شود و بخشی زیادی از هزینه برای انتقال صرف می شود؛ اما شرایط توپوگرافی گلستان به نحوی است که نیازی به صرف هزینه گزاف برای انتقال آب ندارد و این موضوع، سرمایه گذاری در بخش آب شیرین کن را به مراتب اقتصادی تر از مناطق مرکزی و جنوبی کشور می کند.
شاید این آب در قیاس با آب برخی چشمه سارها و مناطق جنگلی مطلوبیت کمتری داشته باشد اما با این وجود گوارا و قابل استفاده است.
* کشت فرا سرزمینی؛ ضامن ذخایر داخلی
کشت فراسرزمینی از جمله نیازهای استان‌های ایران است. گروهی از کارشناسان معتقدند که می‌توان به جای اصرار بر کشاورزان پرمصرف و کم بازده، در استان‌های مختلف به‌خصوص در مناطقی که از زمین‌های حاصل‌خیز برخوردارند و حتی از ظرفیت کشور‌های مجاور بهره برد.
گلستان با توجه به موقعیت جغرافیایی،تعاملات خوبی با کشور دوست و همسایه «قزاقستان» دارد و به نوعی ایران جدی‌ترین پیشنهاد همکاری برای توسعه روابط تجاری به‌خصوص در بخش کشاورزی را به این کشور ارائه کرده است.
کشت فراسرزمینی می‌تواند اشتغال برون‌مرزی و درآمد‌های ارزی را افزایش دهد. هرچند نباید فراموش کنیم که طی سال‌های گذشته، کشاورزی پرهزینه و بی‌برنامه، بخشی ازمنابع آب وخاک گلستان و استان‌های دیگر را نابود کرده است.
از این رو، اگر امروز به کشت فراسرزمینی به عنوان یک حرکت اقتصادی و با صرفه نگاه شود، فشار بر منابع طبیعی کشور کم خواهد شد و استان گلستان می‌تواند با موفقیت از این بحران عبور کند.
مشکلات در حوزه آب استان گلستان، بسیار زیاد است. باید بر موضوع «آب مایه حیات» واقف باشیم و علاوه بر تلاش مسئولین استانی و کشوری، در انجام دادن توصیه های آنها دقت کافی داشته باشیم. نیاز است، مردم و کشاورزان در مصرفه بهینه آب هوشمندانه عمل کنند؛ زیرا موظفیم تا گلستانی سرسبز برای فرزندان و آیندگان باقی بگذاریم.
پایان پیام/83022