برای مهار تورم بخش خصوصی هم باید حساس شود
اقتصاددان و مشاور سابق سازمان برنامه و بودجه با اشاره به چالش فرسودگی نظام تدبیر برای تحقق اهدافی چون مهار تورم، اصلاح شیوه مدیریت بخش خصوصی را در تحقق این هدف و نیز رشد تولید مؤثر می‌داند.
فارس‌پلاس؛ دیگر رسانه‌ها- در دهه ۹۰ خورشیدی، تورم شاخصی بود که خود را بر اقتصاد ایران تحمیل کرد. این دهه در حالی به پایان رسید که آمار رسمی در سال‌های میانی از تک‌رقمی‌شدن تورم سخن می‌گفت اما در نهایت با تورم سالانه بالای ۴۰ درصدی به آخر رسید.
تورم در سال‌های اخیر نیز گریبانگیر اقتصاد کشور بوده است. مراجعه به درگاه ملی آمار می‌گوید نرخ تورم در بهمن‌ماه پارسال به عنوان آخرین برآورد تورمی بر مبنای سال پایه ۱۳۹۵ برابر ۴۷.۷ درصد بوده است.
تورم‌های چندده درصدی و آثار آن بر اقتصاد کشور و معاش خانوارها باعث شد تا رهبر معظم انقلاب در ابتدای سال ۱۴۰۲، پیش از مقوله «رشد تولید» و در کنار آن، «مهار تورم» را شعار سال قرار دهند.
دیدگاه‌های گوناگونی درباره نقطه شروع مهار موفق تورم وجود دارد. برخی می‌گویند باید در وهله نخست نقدینگی مهار شود. طیفی ترمیم ارزش پول ملی برابر ارزهای خارجی را گام نخست می‌خوانند و دسته‌ای تقویت جدی سمت عرضه در بازارهایی مانند مسکن، خودرو و … و به طور کلی اقلام موجود در «سبد محاسبه نرخ تورم» را پیش‌نیاز مهار موفق می‌دانند.
علاوه بر دلایل و متغیرهای اقتصادی، کارشناسان با اشاره به مباحثی چون «انتظارات تورمی» به پیش‌نیازهایی در حوزه سیاسی، دیپلماسی و حتی اجتماعی-فرهنگی اشاره می‌کنند که باید در مسیر مهار تورم مورد توجه ویژه قرار گیرند.
اهمیت موضوع مهار تورم سبب شد تا اداره‌کل پژوهش ایرنا، پرونده‌ای را با عنوان «در جست‌وجوی راه‌های مهار تورم» بگشاید و در گفت‌وگو با کارشناسان و صاحب‌نظران اقتصادی نظراتشان را جویا شود.
به عنوان نخستین گفت‌وگو در این پرونده، به سراغ «بایزید مردوخی» اقتصاددان رفته که سال‌ها کارشناس و مشاور مدیران سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (برنامه و بودجه فعلی) بوده است.
در ادامه متن گفت‌وگو با این کارشناس اقتصادی را می‌خوانید:
تزریق پول منهای منابع بودجه‌ای یعنی تورم
*تورم در اقتصاد ایران از کجا ریشه می‌گیرد؟
–تورم تقریباً در همه اقتصادها ناشی از عواملی شبیه به هم است. به عنوان مثال اگر بخش‌های تولیدی به اندازه کافی کارایی تولیدی نداشته باشند یا به هر دلیل تعطیل شوند، در نتیجه عرضه محصولات آن صنایع پایین می‌آید در این خصوص اگر کشوری برای جایگزینی این کالاهای داخلی که تولید نمی‌شوند، بخواهد آنها را از خارج وارد کند، هزینه ارزی دارد. هزینه ارزی هم معمولاً در شرایط تورمی، بالا می‌رود بنابراین بخشی از تورم ناشی از این روند است.
از سوی دولت‌ها و بنا به دلایل و سیاست‌های مختلف، به بعضی از بخش‌ها بیش از اندازه‌های قبلی منابع پولی تزریق می‌شود در این صورت چه توجیهی وجود داشته باشد یا نباشد، پول است که وارد اقتصاد می‌شود. در این حالت اگر دولت به اندازه کافی در بودجه منابع نداشته باشد ناگزیر است پول چاپ کند و نقدینگی را بالا ببرد، در نتیجه این پول به شکلی به بازار ورود پیدا می‌کند که قیمت‌ها را بالا می‌برد. به این مسیر که طی می‌شود؛ تورم می‌گویند.
دولت‌ها خود با ایجاد نقدینگی تورم را افزایش داده‌اند
*در وضعیت کنونی و در سال‌های اخیر چه مؤلفه‌ای به چالش تورم دامن زده و اکنون تورم‌زدایی را به اولویتی اساسی مبدل کرده است؟
یک عامل بسیار مهم که همه روی آن تفاهم دارند چاپ پول یا افزایش نقدینگی در اقتصاد است که توسط دولت‌ها و سیستم بانک مرکزی صورت گرفته است. مسأله تورم در اقتصاد کاملا روشن است. دولت‌ها خود با ایجاد نقدینگی تورم را افزایش داده‌اند. ساده بگویم دولت‌ها باعث افزایش تورم در کشور شده‌اند، چون هزینه‌های بالایی دارند.
تورم در کوتاه‌مدت تاثیر بنیادی ندارد اما سفره مردم را عوض می‌کند
*مهم‌ترین پیامدهای تورم در حوزه‌های همپیوند با اقتصاد اعم از سیاست، جامعه، فرهنگ و … چیست؟
-یکی از اصلی‌ترین پیامدهای تورم، افزایش فقر و کاهش رفاه طبقات متوسط است که تدریجاً توانایی تأمین همه نیازهای آنها را می‌گیرد. این در حالی است که دو مقوله خوراک و بهداشت و درمان اگر گران یا کمیاب شود قطعا روی طبقه متوسط و طبقه پایین تاثیر می‌گذارد و تاثیر آن قابل تحمل نیست.
در زمینه فرهنگ من ارتباط مشخصی نمی‌بینیم. البته باید گفت فرهنگی که ما داریم فرهنگ مصرفی است. در فرهنگ مصرفی و تقاضای مردم، تورم در کوتاه‌مدت تاثیر بنیادی ندارد اما سفره مردم را عوض می‌کند.
کسانی می‌توانند تورم را چاره کنند که به آمار و ارقام اقتصادی دسترسی دارند
*با توجه به نامگذاری سال به «مهار تورم و رشد تولید»، گام نخست تورم‌زدایی چیست؟
-در ابتدا افرادی که در رده بالای نظام تدبیر در سطح مجلس شورای اسلامی یا سطح وزارتخانه‌ها و در سطح دولت هستند، باید تعیین کنند نخستین گام چیست؟ نخستین گام هم تشخیص آن لزوماً به دلیل عقاید افراد نیست چرا که تشخیص این که چه باید کرد براساس اعداد و ارقام است که آنان به این اعداد و ارقام دسترسی دارند با مشاهده آنها می‌توان تشخیص داد که در حال حاضر ضروری‌ترین اقدام کدام است.
سیاست اصلاحی اقتصاد کشور برای کنترل تورم، طولانی‌مدت خواهد بود
*چه پیش‌نیازهای اقتصادی یا غیراقتصادی برای تورم‌زدایی پیشنهاد می‌کنید؟
-باید نظام تدبیر اصلاح شود و تجدید نظر صورت گیرد، منظور از نظام تدبیر همان حکمرانی است. در سطح شهرها، استان‌ها، در سطح ملی و همه بخش‌های اقتصادی و اجتماعی این نظام تدبیر نیاز به اصلاح دارد، چون فرسوده است و تجربه هم نشان داده است که کارایی ندارد.
کنترل تورم اصلا ساده نیست. برای اینکه بتوانیم تورم را کنترل کنیم، باید تمام قوانین و مقررات اقتصادی کشور و شیوه مدیریت دستگاه‌های دولتی بازبینی شود. شیوه مدیریت دستگاه‌های مالیاتی، عملیاتی، سازمان برنامه و بودجه و سایر دستگاه‌های تاثیرگذار بر اقتصاد باید بازبینی و اصلاح شود.
برای کنترل تورم حتی بخش خصوصی باید حساسیت نشان دهد. بنگاه‌های خصوصی نمی‌توانند قانون‌گذاری کنند اما می‌توانند با اصلاح شیوه مدیریت خود به کنترل تورم و افزایش تولید در کشور کمک کنند. حتی اگر همه این اقدامات انجام شود کنترل تورم در یک سال امکان‌پذیر نیست و سیاست اصلاحی اقتصاد کشور برای کنترل تورم، طولانی‌مدت خواهد بود.
نظام تدبیر باید برنامه‌های مشخص و اقدامات معین برای عملیاتی شدن فرمان رهبری داشته باشد. متاسفانه کندی کار در کشور ما به دلیل ضعف نظام تدبیر است. نظام تدبیر را سال‌ها مجموعه مسئولان اجرایی کشور تشکیل داده‌اند اما این نظام تدبیر در جهت سامان دادن به اقتصاد به نتیجه نمی‌رسد.
اجرایی شدن این شعار به بدنه دولت بستگی دارد. اجرایی شدن این شعار به اصلاح کلی نظام تدبیر بستگی دارد اما این اتفاق هم در یکی دو سال امکان‌پذیر نیست و لازم هم نیست که حتما تورم در یک سال مهار شود، اما مهار تورم و انگیزه برای اصلاح نظام تدبیر از یک جایی باید شروع شود.