بیش از هزار صندلی در دانشگاه‌های کشور خالی است/ نمی‌گذارند آمایش آموزش عالی اجرایی شود
رئیس دانشگاه صنعتی شریف از موانع موجود در آمایش آموزش عالی و بیش از هزار صندلی خالی دانشگاه‌ها گفت و تاکید کرد که در بسیاری از رشته‌ها ظرفیت بکارگیری فارغ‌التحصیلان را نداریم و باید تدبیر ویژه‌ای برای این مشکل درنطر گرفته شود چرا که هزینه و سرمایه کشور است که هدر می‌رود.
گروه دانشگاه خبرگزاری فارس، مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای تشکل‌ها و فعالان مختلف دانشجویی با تأکید به وزیر علوم در زمینه آمایش دقیق رشته‌های علمی و پذیرش دانشجو در آنها متناسب با نیازهای کشور فرمودند: برخی رشته‌های علمی در ایران مورد نیاز نیست و شغلی هم برای آنها وجود ندارد، بنابراین باید بر اساس نیاز عمل کنیم.
سند آمایش آموزش عالی یکی از دستورالعمل‌های ستادی وزارت علوم است که با هدف ارتقاء سطح کیفیت دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و مشخص کردن مأموریت‌ها به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده است.
وزارت علوم بر اجرای کامل و درست سند آمایش آموزش عالی اصرار دارد تا از امکانات و ظرفیت‌های آن برای توسعه کشور استفاده بهتری شود. آمایش آموزش عالی به معنای حذف مراکز آموزشی کوچک‌تر نیست، بلکه وزارت علوم به دنبال دسته‌بندی مأموریت‌ها بر اساس امکانات و پتانسیل‌های موجود در سطوح مختلف بین‌المللی، ملی، منطقه‌ای و استانی است.
سند آمایش آموزش عالی در ۹ بند با درنظر گرفتن شرایط دانشگاه ها، مواردی را برای اعمال تغییرات گسترده در این زمینه تعیین کرده است.
ماده یک آن تاکید ویژه‌ای به آمایش سرزمینی و تقسیم بندی کشور به ۱۰ منطقه آموزشی دارد. نخستین ماده این سند شامل دو تبصره است که براساس آن تغییر در وضعیت دانشگاه‌های پیام نور، علمی-کاربردی و فرهنگیان باید به تصویب خود شورای عالی انقلاب فرهنگی برسد اما تغییر در حوزه و تعداد مناطق تعیین شده با پیشنهاد وزارت علوم است.
سند آمایش سرزمین بر روی کاغذ جامع و چه بسا کامل هم هست، اما این سند، در دانشگاه‌ها و وزارت علوم چگونه اجرایی می‌شود؟
درباره ضرورت اجرای سند آمایش آموزش عالی و چگونگی اجرای آن در دانشگاه با رسول جلیلی رئیس دانشگاه صنعتی شریف گفت‌وگو کردیم، جلیلی در این گفت‌وگو از موانع موجود در آمایش آموزش عالی و بیش از هزار صندلی خالی دانشگاه‌ها گفت و تاکید کرد که در بسیاری از رشته‌ها ظرفیت بکارگیری فارغ‌التحصیلان را نداریم و باید تدبیر ویژه‌ای برای این مشکل درنطر گرفته شود چرا که هزینه و سرمایه کشور است که هدر می‌رود.
وی در این گفت‌وگو تاکید کرد که آمایش آموزش عالی تا به حال اتفاق نیفتاده و یک عده نمی‌گذارند که اتفاق بیفتد. بالاخره رأی عده‌ای در گرو ممانعت با آمایش آموزش عالی است و یک عده هم مسامحه می‌کنند که این کار انجام نشود.
سختی موانع کار برای به سرانجام رسیدن طرح آمایش آموزش عالی، گسترش بی‌حد‌وحصر دانشگاه‌ها در کشور و زیادی تعداد دانشگاه‌های کم رمق و ضعیف از مواردی بود که جلیلی به آن در این گفت‌وگو اشاره کرد.
* سختی موانع کار برای به سرانجام رسیدن طرح آمایش آموزش عالی
فارس: با توجه به تأکید مؤکد مقام معظم رهبری بر آمایش آموزش عالی، ابتدا بفرمایید اصلا آمایش آموزش عالی چیست و چه ضرورتی برای اجرای آن در دانشگاه‌ها وجود دارد؟
جلیلی: آمایش آموزش عالی از سال‌ها قبل در دستور کار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و شورای عالی انقلاب فرهنگی بوده که کار بسیار سختی است و قطعاً این کار سخت عملاً به سرانجام نرسیده است. البته روی این موضوع علامندی‌هایی بوده و بحث‌‌های زیاده صورت گرفته ولی موانع کار سنگین است.
* گسترش بی‌حد‌وحصر آموزش عالی در کشور
فارس: از موانع برایمان بگویید.
جلیلی: یکی از موانع بخشی نگری است که در کشور وجود دارد؛ یعنی هر شهری، استانی، استانداری، هر رئیس دانشگاهی، نماینده مجلسی، فرمانداری می‌خواهد آموزش واحد آموزش عالی را که دارد حفظ کند، برای این موضوع باید دانشجو جذب کند، باید رشته جدید بگیرد، باید استاد جذب کند و در نهایت نیازمند بودجه است و باید بودجه جذب کند. که این یک نکته از نگاه بخشی‌نگری است.
مقام معظم رهبری: آمایش آموزش عالی نوعی تقسیم کار ملی میان دانشگاه ها در بخش های مختلف علمی است که ضمن هم افزایی، برنامه ریزی برای رشد علمی و ارزیابی وضع علمی کشور را آسان می کند.
* بیش از دو هزار تابلوی دانشگاهی در کشور داریم
مانع بعدی گسترش بی‌حد‌وحصر آموزش عالی در کشور است. در حال حاضر بیش از دو هزار تابلوی دانشگاه اعم از دانشگاه‌های دولتی، غیردولتی، دانشگاه آزاد، علمی کاربردی، مراکز پیام نور و فنی‌وحرفه‌ای داریم. حتی در بعضی از شهرهای کوچک با وجود اینکه دانشجوی بومی کمی دارند اما دانشگاه‌های دولتی، آزاد، فرهنگیان و پیام نور داریم.
بخشی از این د انشگاه‌ها روی بودجه عمومی سوار هستند و از آن ارتزاق می‌کنند که خیلی زیاد هستند؛ یعنی بودجه عمومی کشور توان ارتزاق این همه دانشگاه دولتی را ندارد. البته بخشی از دانشگاه‌ها روی بودجه عمومی سوار نیستند و از بودجه عمومی ارتزاق نمی‌کنند که بخش قابل توجهی از زیرساخت‌هایشان با استفاده از منابع عمومی تأمین شده که براین اساس آنها هم نیمه دولتی و نیمه حکومتی قلمداد می‌شوند.
۲۰ سال قبل یک قله جمعیتی طالب آموزش عالی داشتیم که به این دلیل قله جمعیتی این نهادها ایجاد شدند تا نیاز مردم را فراهم کنیم. اما در حال حاضر این قله جمعیتی وجود ندارد و صندلی‌های بیش از هزار رشته محل خالی است و پر نمی‌شود.
مسأله بعدی که مقام معظم رهبری به آن اشاره کردند مراکز آموزش عالی است که صندلی‌هایش پر نمی‌شود. خانواده‌ها وقت فرزندان‌شان و امکاناتی برای زیست فرزندان‌شان یا هزینه شهریه، خوابگاه و غذا می‌دهند به امید اینکه پس از فارغ‌التحصیلی، اشتغال بهتری داشته باشند آنها را به دانشگاه می‌فرستند. در بسیاری از رشته‌ها ظرفیت بکارگیری فارغ‌التحصیلان را نداریم.
ناگفته نماند در چند دوره از مجلس و دولت گذشته هیچکدام از آنها جرأت انجام یک آمایش واقعی به سمت اصلاح آموزش واقعی را نداشتند و هرکدام به دولت یا مجلس بعدی ارجاع دادند. با این حساب آمایش آموزش عالی تا به حال اتفاق نیفتاده و یک عده نمی‌گذارند که اتفاق بیفتد. بالاخره رأی عده‌ای در گرو ممانعت با آمایش آموزش عالی است و یک عده هم مسامحه می‌کنند که این کار انجام نشود.
مقام معظم رهبری دانشگاه را مرکزی مهم برای «تربیت قوه عاقله کشور» خواندند و افزودند: دانشگاه خوب برای اداره کشور حیاتی است و در فرآیند ایجاد و پرورش قوه عاقله کشور، اساتید عزیز نقشی بسیار برجسته و حساس برعهده دارند.
* زیادی دانشگاه‌های کم رمق در کشور
فارس: به نظر شما وضعیت‌مان در آموزش عالی چگونه است؟
جلیلی: دانشگاه‌های کم رمق در کشور زیاد داریم. بخشی از صندلی‌های دانشگاهی خالی است و سخت‌تر اینکه درصد قابل توجهی از فارغ‌التحصیلان کار مورد نظرشان را پیدا نمی‌کنند. وقتی کسی مدرک می‌گیرد انتظار میز و کار دانش‌بنیانی دارد البته با ملاحظه اینکه بخش خوبی از دانش‌آموختگان برای انجام کار دانش‌بنیان آمادگی ندارند که بخشی از آن برمی‌گردد به عدم تناسب سواد و رشته تحصیلی فارغ‌التحصیلان که متأسفانه این افراد بیکار می‌مانند و البته به دلیل تحصیلی که داشته‌اند، متوقع هم هستند و این می‌شود فرمایش مقام معظم رهبری که می‌فرمایند ما مستقل از اینکه می‌توانیم به کار بگیریم یا نه؟ ما صرفاً به سیستم آموزش عالی کشور به عنوان یک بنگاه تولید دانش آموخته نگاه می‌کنیم و نه به عنوان یک بنگاه حل مسأله کشور.
* باید وظیفه آموزش، آماده کردن نیروی کار و باسواد کردن را به دانشگاه‌ها بسپاریم
فارس: یکی از بندهای سند آمایش آموزش عالی بر تجمیع و ادغام برخی موسسات اشاره دارد، نظر شما در این زمینه چیست؟
جلیلی: بخشی از اصلاح وضع کنونی یا بحران آموزش عالی با تعطیل کردن محقق می‌شود، بخشی با ادغام محقق می‌شوند و بخشی نیز با ایجاد تمایز بین دانشگاه‌های مطرح و ممتاز کشور در قیاس با بقیه دانشگاه‌ها.
در جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد مرجعیت علمی و برای حل مسائل پیچیده و بالا بردن رتبه علمی در سطح دنیا و منطقه نمی‌توانیم همه دانشگاه‌ها را به دلیل عدم وجود استاد، امکانات و ظرفیت‌های دانشجویی برتر یا ممتاز کنیم. همه دانشجویان ما نخبه نیستند و به این دلیل باید حتماً دسته کوچکی از دانشگاه‌ها را متمایز کنیم و به صورت ویژه به آنها بپردازیم که نقش مرجعیت علمی برای کشور، پیشران بودن در نوآوری و فناوری و نقش حل مسائل پیچیده را برعهده داشته باشند. در اصل باید وظیفه آموزش، وظیفه آماده کردن نیروی کار و باسواد کردن جامعه را به دانشگاه‌ها بسپاریم.
مقام معظم رهبری: به عنوان نمونه در مسئله مهم اقتصاد که برخی معتقدند مشکلات آن ناشی از بعضی شیوه‌های مدیریتی ضعیف یا غلط است، دانشگاه باید با کار علمی و راهگشا ورود کند.
* رصد فارغ‌التحصیلان و چگونگی حضورشان در بازار کار
این تمایز کمک می‌کند که عملاً کشور را ارتقاء دهیم و از بخشی از مهاجرت‌هایی که اتفاق می‌افتد جلوگیری کنیم و سربلندتر باشیم. اگر کسی مستقل از نتیجه حضورش در دانشگاه دوست دارد مطلبی را یاد بگیرد و مدرک بگیرد باید برای این موضوع هزینه کند و باری روی دوش دولت نباشد.
فارس: شما در دانشگاه شریف برای موضوع اشتغال و کارآفرینی چه کرده‌اید؟
جلیلی: در دانشگاه صنعتی شریف مراکز چندگانه مرتبط با سطوح مختلف آموزش کارآفرینی، تجربه کارآفرینی و شرکت‌داری را در دانشگاه و ناحیه نوآوری شریف بنا کردیم و رصد می‌کنیم بخشی از فارغ‌التحصیلان در چه نوع کاری مشغول شده‌اند.
و کلام آخر…
سند آمایش آموزش عالی سال ۱۳۸۹ از سوی وزارت علوم تهیه شد و در سال ۱۳۹۵ در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد که متأسفانه در حال حاضر با گذشت بیش از یک دهه از تصویب، این طرح همچنان به نتیجه نرسیده است. نیازمند تدابیر ویژه برای اجرایی شدن این سند و جلوگیری از هدر رفت سرمایه‌های کشور هستیم.
پایان پیام/