پرده‌خوانی؛ هنری که دیگر جایگاهی در مجالس عزاداری ندارد!
پرده خوانی، هنری از هنرهای نمایشی عامه است که به نقل واقعه های مذهبی به ویژه واقعه عاشورا از روی تصاویر نقاشی شده می‌پردازد، موضوعی که این روزها در مجالس عزاداری کم رنگ شده و برخی از هنرمندان از فراموشی این میراث ادبی و مذهبی می گویند.
به گزارش خبرگزاری فارس از تربت حیدریه، هنر پرده خوانی قدمت زیادی در ایران دارد و مردمان گذشته نیز علاقه زیادی به این مراسم از خود نشان می دادند اما متاسفانه این هنر ارزشمند در جامعه کم رنگ شده است. به طوری که به اعتقاد کارشناسان، لازم است با رویکردی نو و تازه، این آیین و سمبل ادبیات شفاهی ایران زمین را از محاق فراموشی به در آورد.
پرده خوانی، هنری از هنرهای نمایشی عامه است که به نقل واقعه های مذهبی به ویژه واقعه عاشورا از روی تصاویر نقاشی شده روی پرده اختصاص دارد، در پرده خوانی نقالی که پرده خوان نامیده می شود با بیانی رسا و آهنگین داستان واقعه های مجالس پرده را شرح می دهد
پرده خوانی از هنرهای معرکه گیری و ترکیبی از فنون قصه گویی و نقالی است
پرده خوانی از جمله هنرهای معرکه گیری و ترکیبی از فنون قصه گویی و نقالی است، پرده خوانی را شمایل گردانی، پرده داری و پرده گردانی نیز می گویند. " صورت خوانی " را بخشی از پرده خوانی و یا با پرده خوانی یکی دانسته اند.
از مشهورترین پرده های مذهبی، پرده های درویشی است که معمولا از جنس کرباس و همچون طومار است که در حدود سه یا چهار متر طول و یک و نیم تا دو متر عرض دارد.
روی این پرده ها که پرده های نقل خوانده می شوند، مجالسی از وقایع زندگانی پیامبر(ص) و برخی غزوات ایشان و حضرت علی (ع)، حوادث زندگانی ائمه و وقایع کربلا، صحنه های از بهشت و جهنم و برخی واقعه های برگرفته از قصص، احادیث و باورهای عامه درباره روز قیامت و کیفر و پاداش گناهکاران و مؤمنان به تصویر درآمده اند.
از نسل بزرگ هنرمندان پرده خوان و نقال تربت حیدریه اینک فقط دو نفر باقی مانده و هیچ نشانی جز واگویه¬های مردم از دیگر پرده خوانان این منطقه موجود نیست .
نسل جوان، سراغی از ما نمی گیرند
استاد رجبعلی صالحی، تنها بازمانده نسل ریش سفیدان پرده خوان و تعزیه گردان تربت حیدریه است که به گفته خودش اینک ۷۰ سال دارد و ۵۰ سال از عمر خویش را به پرده خوانی در تربت حیدریه و شهرها و استان های اطراف منطقه گذرانده است. او در این باره گفت: انتظار داشتم مسئولین پوشش بیمه من را در قالب بیمه هنرمندان پیگیری می¬کردند.
وی افزود: در پرده ای که من بر اساس آن نقالی می کنم، ۴۴۴ عکس، ۱۷ مجلس و هفت پهلوان نامی به تصویر کشیده شده است. اغلب در دهه نخست محرم در مساجد و تکایا برنامه پرده خوانی اجرا می¬کنم، اما نه مسئولان به ما توجهی دارند و نه نسل جوان برای فراگیری این هنر اصیل، سراغی از ما می¬گیرند.
تنها من، راه پدرم را ادامه می دهم
مهدیه جلالیه تنها پرده خوان تربت حیدریه نیز به خبرنگار فارس گفت: متولد ۱۳۵۵ و بعد از درگذشت پدرم در سال ۹۱ تاکنون هنر وی را ادامه می دهم و تصور می کنم از نسل جوان یا میانسال تربت حیدریه تنها من این راه را ادامه می دهم. مدت ۳۵ سال است که مداح اهل بیت (ع) هستم و مدت ۱۱ سال است که پرده خوانی هم دارم. این هنر را از پدرم، مرشد میرزاعباس جلالیه که از پرده خوانان باتجربه بود آموختم، پدرم درقید حیات نیست ولی پرده ای را برای من به یادگار گذاشته که حدود ۱۱۰ سال قدمت دارد.
وی اظهار کرد: در این پارچه ها از رنگ گیاهی استفاده می شده که ماندگاری آن را زیاد کند و در تمام پرده ها اغلب ۷۲ تصویر یا مجلس به عدد قهرمانان کربلا وجود دارد که موضوعات آن نیز به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به واقعه عاشورا مرتبط است.
جلالیه بیان کرد:شیوه اظهار ارادت به حضرت سیدالشهدا (ع) تاکنون به اشکال و شیوه های مختلف مرسوم بوده و هست که صرف نظر از شیوه های بومی و منطقه ای، رایج ترین مناسک خاص ماه محرم شامل مجالس روضه خوانی، تعزیه یا شبیه خوانی، نقالی یا پرده خوانی، زنجیرزنی، نوحه سرایی و برپا کردن سفره های نذری است.
نگذارید پرده خوانی فراموش شود
وی گفت :هر چند ریشه پرده خوانی، شبیه یا تعزیه خوانی به قیام حضرت اباعبدالله الحسین (ع) باز می گردد، اما در نحوه اجرا بیشتر تداعی گر رویارویی و مبارزه بین ۲ نیروی خیر و شر یا نیکی و بدی با یکدیگر است که در ادبیات محرم به نام های «اولیا» و «اشقیا» ظاهر می شوند.
جلالیه گفت: علاوه بر آن تصاویر اشقیا نظیر شمر، ابن سعد و ابن زیاد نیز در این پرده ها به چشم می خورد و یک پرده خوان، زمانی که قصد دارد از رنج و مصیبت حضرت امام حسین (ع) و یارانش سخن بگوید با لحنی ملایم و با سوز و گداز (گونه ای از مداحی) آن را اجرا می کند و در مقابل، زمانی که بنا بر توصیف اشقیا باشد، با لحن خشن و مستبدانه (بحر طویل) سخن می گوید.
وی که هنرمند تئاتر نیز هست، از مسئولان اجرایی خواست نسبت به هنر پرده خوانی توجه بیشتری به خرج دهند تا این هنر به فراموشی سپرده نشود ودرحال حاضر در تربت دونفر به این هنر آشنایی دارند، من و مرشد رجبعلی صالحی که ایشان دیگر به دلیل کهولت سن فعالیت نمی کنند .
تنها پرده خوان شهرستان تربت حیدریه بیان کرد: تا به حال در ۴ سوگواره شرکت کرده ام. در استان حدود ۸ نفر پرده خوان داریم که ۶ نفر آنان دیگر از کارافتاده شدند و نقل های پرده ریشه در واقعه کربلا و مقاتل به نام دارند. در پرده خوانی تمثال شخصیت های نقش بسته در پرده، مستمعین را از همان ابتدا جذب مجلس می کند به نحوی که خود را همراه در قصه می بینند.
پرده ای که ۱۱۰ سال قدمت دارد
جلالیه تاکید کرد:در زمان های قدیم که رسانه های تصویری نبود، این پرده ها خیلی ارزش داشت، چرا که مردم هرشب و در جای جای مختلف پای نقل پرده خوانان می نشستند و بهره می‌بردند، این پرده ها قدمت زیاد دارند، مثلا پرده من که یادگار مرحوم پدرم است ۱۱۰ سال قدمت دارد. متاسفانه از نسل قدیم پرده خوانان تربت فقط یک نفر مانده، که پسر عمه من است، آقای رجبعلی صالحی و من آخرین بازمانده این هنر در این شهرستان هستم. متاسفانه هرسال همین ایام به فکر این هنر می افتند و در طول سال به فراموشی می رود.
وی ضمن گلایه از ارگان‌هایی مثل اداره ارشاد و سازمان تبلیغات که درباره در ترویج این هنر کوتاهی کرده اند، گفت: در حال حاضر در مجالس عزای اهل‌بیت (ع) شاهد ورود سبک های مختلفی هستیم که هیچ سند و مدرکی ندارند.
وی بیان کرد: در خواست من از مسئولین، فقط این است به این هنر و دیگر هنرها قدری بها بدهند که درایام کرونا واقعا روزهای سختی برای ما بوده برای ما که این هنر و هنرهای نمایشی داشته ایم، چون ضربان قلب «پرده خوانی» تربت حیدریه به شماره افتاده است.
رئیس کمیسیون فرهنگی واجتماعی شورای شهر تربت حیدریه نیز گفت :ایران مهد هنر و فرهنگ اسلامی است که یکی از این آیین ها هنر پرده خوانی است و قدمتی دیرینه در ایران دارد. مهدی زاهدی در گفت وگو با خبرنگار فارس در تربت حیدریه اظهار کرد: این هنر برپایه روایت های افسانه ای و تاریخی برگرفته از کلام نقالان مذهبی، مداحان و تعزیه خوانان، بهره گیری از تخیل و احساس هنری تصویر‌گران آنها و باورهای عامه شکل گرفت و برخی از پژوهشگران درخشندگی این هنر را تا حدی متاثر از هنر نقاشان اروپایی در سده های شانزدهم، هفدهم و هجدهم میلادی می دانند.
وی گفت :ارتباط پرده خوانی و تعزیه خوانی و تاثیر متقابل آنها که هر دو از هنرهای دینی یا قدسی است، بدیهی به نظر می رسد. برخی پرده خوانی و شمایل خوانی را هنری مرکب از هنر تجسمی نقاشی و هنر کلامی نقالی و مرتبط با روضه خوانی و تعزیه خوانی و برخی دیگر آن را مقدم بر تعزیه و در شکوفایی آن می دانند.
رئیس کمیسیون فرهنگی واجتماعی شورای شهر تربت حیدریه تصریح کرد: طبیعتاً بهترین روش انتقال موضوعات برای شهروندان در قالب هنر می باشد که هنر های نمایشی جزء موثر ترین و محبوب ترین هنرها نزد هم میهنان هنر دوست ماست که نقشی مهم در بیان وقایع مذهبی بویژه واقعه عاشورا را داشته است.
زاهدی افزود:تربت حیدریه به عنوان یکی از شهر های دارای پیشینه قوی در تاریخ ایران یقینا در حوزه هنر و فرهنگ جز مهمترین شهرها بوده که شخصیت ها و مفاخر فراوانی در حوزه های مختلف نشان از علاقه مردم این دیار به حوزه هنر است که در امروز این شهر و تاریخ معاصر هم تا کنون اثرگذاری آن کاملا مشهود است که در حوزه هنر نقالی نیز وجود شخصیت های هنرمند در سطح ملی روعا از این شهر داشته است. این که میتوان از استاد جلالیه به عنوان یکی از این شخصیت ها یاد کرد.
بانک اطلاعاتی درباره پرده خوانی و نقالی نداریم
یک فعال فرهنگی نیز به خبرنگار فارس گفت: تاکنون بانک اطلاعاتی در زمینه پرده خوانی و نقالی در این شهرستان شکل نگرفته و فقط نام افرادی که توسط مرکز هنرهای نمایشی مورد قدردانی واقع شده اند، در بولتنی به ثبت رسیده است.
محمد رضا حسن زاده اظهار کرد: چند سال پیش با همکاری انجمن هنرهای نمایشی و حمایت شهرداری و شورای شهر، پرده خوانی را برگزار کرده و سعی داشتیم ادامه دهیم ولی به سبب ادامه نداشتن حمایت ها و کمبود منابع مالی، این امر انجام نشد و در این زمینه باید همگرایی بیشتری بین ادارات و سازمان ها باشد.
وی تصریح کرد:اخیر در زمینه هنر پرده خوانی افراد توانمند داشته که به دلیل کم توجهی دست اندرکاران امور فرهنگی شهر و به ویژه مسئولین هیات¬های مذهبی، این هنر به فراموشی سپرده شده است.
این فعال فرهنگی افزود: بهترین و آخرین حرکت خوب مجموعه فرهنگی این شهرستان در حوزه هنر آیینی، برگزاری دومین سوگواره پرده خوانی در سال ۹۱ بود که به صورت منطقه¬ای و با حضور پرده خوانانی از استان¬های سه گانه خراسان برگزار شد.
پایان پیام/